کوروش ذوالقرنین نیست ! – ذوالقرنین کیست ؟
کوروش ذوالقرنین نیست!
در پاسخ به سوال : ذوالقرنین کیست ؟ :
نقد و بررسی یک ادعای عجیب (=جوکی بی نظیر!) پیرامون ذوالقرنین بودن کوروش 😐
مدعیان دروغینی که میگویند کوروش ذوالقرنین است :
کسانی که ادعا کردند کوروش ذوالقرنین است :
1: عده ای یهودی صهیونیست
2 : مولوی ابوالکلام منحرف سنی مذهب + عده ای دیگر که همانند او در این فرقه ضاله عمریه هستند و مهم است بدانید که ریشه اعتقادی تحریف شده آنها در همه ی موضوعات مختلف ریشه در یهودیت دارد از جمله اعتقاد بر جسمانی بودن خدا به نقل از صحیح مسلم و صحیح بخاری😂
(رجوع شود به مقاله دروغ سنی ها درمورد جسمانی بودن خدا)
نمونه ای از متوهمانی که در فرقه ضاله عمریه هستند :
ابوالکلام آزاد یکی از نظریه پردازان در فرقه ضاله عمریه و دارای شخصیت سیاسی
| وزیر فرهنگ و آموزش هند (۱۹۵۸-۱۹۴۷) |
|---|
این شخصیت کسی بود که ادعا میکند کوروش همان ذوالقرنین در قران هست در حالی که هیچ دلیل محکمی برای ارائه نداشت جز تعدادی گمانه زنی و تفسیر به رای و حرف های بی سند و منبع.
ابتدا با مطالب اسلامی یعنی صرفا با کلام الله و احادیث 14 معصوم(پیامبر و امامان معصوم) به نقد ذوالقرنین بودن کوروش می پردازیم.
سپس نقد مطالب تورات و کوروش پرستان و…
ذوالقرنین رحمت الله علیه در اسلام (کلام الله و 14 معصوم
(کاری از ولاد ، مدیر تولید محتوای مذهبی در سایت زمین تخت پارسی)
ذوالقرنین کیست؟
چرا میگوییم ذوالقرنین ؟ پاسخ :
الرّسول ( سُمِّیَ ذَا الْقَرْنَیْنِ لِأَنَّهُ طَافَ قَرْنَیِ الدُّنْیَا یَعْنِی شَرْقَهَا وَ غَرْبَهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- او ذوالقرنین نامیده شد، چون دو شاخ دنیا یعنی شرق و غرب آن را دور زد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۸۶
ذوالقرنین در چه دورانی بود و چند سال عمر کرد؟
اواخر دوران عمر ذوالقرنین با حضرت ابراهیم علیه السلام معادل دوهزار سال پیش از میلاد مسیح علیه السلام – یعنی 4 هزار سال پیش از دوران ما بود.
عمر ذوالقرنین نیز هزار و پانصد سال بود و حدود هزار سال در میان مردم نبود و خدا اورا پنهان کرده بود و در سال هزارم عمرش ، خدا اورا بسوی مردم فرستاد تا بزرگترین و وسیع ترین امپراطوری تاریخ بشریت را ایجاد کند
ونکته مهم اینجاست که قلمروی امام مهدی عجل الله از ذوالقرنین نیز وسیع تر خواهد بود و بر کل هفت زمین خواهد بود نه تنها بر یک زمین از زمین های هفتگانه.
الباقر ( إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَبْعَثْ أَنبیا (ءَ مُلُوکاً فِی الْأَرْضِ إِلَّا أَرْبَعَهًًْ بَعْدَ نُوحٍ (ذُوالْقَرْنَیْنِ وَ اسْمُهُ عَیَّاشٌ وَ دَاوُدُ (وَ سُلَیْمَانُ (وَ یُوسُفُ (فَأَمَّا عَیَّاشٌ فَمَلَکَ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ أَمَّا دَاوُدُ (فَمَلَکَ مَا بَیْنَ الشَّامَاتِ إِلَی بِلَادِ إِصْطَخْرَ وَ کَذَلِکَ مُلْکُ سُلَیْمَانَ (وَ أَمَّا یُوسُفُ (فَمَلَکَ مِصْرَ وَ بَرَارِیَهَا لَمْ یُجَاوِزْهَا إِلَی غَیْرِهَا.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند تنها به چهار نبی پادشاهی داد که هر چهار نفر پس از نوح مبعوث شدند: اوّلین آنها ذوالقرنین بود که نام اصلی اش عیاش بود و مدتها پس از او داود و سلیمان و یوسف به پادشاهی رسیدند.
عیاش از مشرق تا مغرب زمین را تحت تصرف داشت.
و سپس قلمرو و پادشاهی داود و سلیمان (علیها السلام) از شام تا اصطخر بود و ملک یوسف (علیه السلام)، مصر و صحراهای اطراف آن بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۹۴
الصّادق ( عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ قُلْ سَأَتْلُوا عَلَیْکُمْ مِنْهُ ذِکْراً قَالَ إِنَّ ذَاالْقَرْنَیْنِ بَعَثَهُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَی قَوْمِهِ فَضُرِبَ عَلَی قَرْنِهِ الْأَیْمَنِ فَأَمَاتَهُ اللَّهُ خَمْسَمِائَهًِْ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ بَعْدَ ذَلِکَ فَضُرِبَ عَلَی قَرْنِهِ الْأَیْسَرِ فَأَمَاتَهُ اللَّهُ خَمْسَمِائَهًِْ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ إِلَیْهِمْ بَعْدَ ذَلِکَ فَمَلَّکَهُ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا مِنْ حَیْثُ تَطْلُعُ الشَّمْسُ إِلَی حَیْثُ تَغْرُبُ فَهُوَ قَوْلُهُ حَتَّی إِذا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَغْرُبُ فِی عَیْنٍ حَمِئَةٍ إِلَی قَوْلِهِ عَذاباً نُکْراً قَالَ فِی النَّارِ فَجَعَلَ ذُوالْقَرْنَیْنِ بَیْنَهُمْ بَاباً مِنْ نُحَاسٍ وَ حَدِیدٍ وَ زِفْتٍ وَ قَطِرَانٍ فَحَالَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الْخُرُوجِ ثُمَّ قَالَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (لَیْسَ مِنْهُمْ رَجُلٌ یَمُوتُ حَتَّی یُولَدَ لَهُ مِنْ صُلْبِهِ أَلْفُ ذَکَرٍ ثُمَّ قَالَ هُمْ أَکْثَرُ خَلْقٍ خُلِقُوا بَعْدَ الْمَلَائِکَهًِْ (وَ سُئِلَ أمِیرُالمُؤْمِنینُ (عَنْ ذِی‌الْقَرْنَیْنِ أَ نَبِیّاً کَانَ أَمْ مَلِکاً فَقَالَ لَا نَبِیّاً وَ لَا مَلِکاً بَلْ عَبْداً أَحَبَّ اللَّهَ فَأَحَبَّهُ وَ نَصَحَ لِلَّهِ فَنَصَحَ لَهُ فَبَعَثَهُ إِلَی قَوْمِهِ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ الْأَیْمَنِ فَغَابَ عَنْهُمْ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَغِیبَ ثُمَّ بَعَثَهُ الثَّانِیَهًَْ فَضَرَبُوهُ عَلَی قَرْنِهِ الْأَیْسَرِ فَغَابَ عَنْهُمْ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَغِیبَ ثُمَّ بَعَثَهُ اللَّهُ الثَّالِثَهًَْ فَمَکَّنَ اللَّهُ لَهُ فِی الْأَرْضِ وَ فِیکُمْ مِثْلُهُ یَعْنِی نَفْسَهُ فَ بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ فَ وَجَدَها تَغْرُبُ فِی عَیْنٍ حَمِئَةٍ وَ وَجَدَ عِنْدَها قَوْماً قُلْنا یا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِمَّا أَنْ تُعَذِّبَ وَ إِمَّا أَنْ تَتَّخِذَ فِیهِمْ حُسْناً قالَ ذُو الْقَرْنَیْنِ أَمَّا مَنْ ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ یُرَدُّ إِلی رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ عَذاباً نُکْراً إِلَی قَوْلِهِ ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَباً أَیْ دَلِیلًا حَتَّی إِذا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَطْلُعُ عَلی قَوْمٍ لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِها سِتْراً قَالَ لَمْ یَعْلَمُوا صَنْعَهًَْ ثِیَابٍ ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَباً أَیْ دَلِیلًا حَتَّی إِذا بَلَغَ بَیْنَ السَّدَّیْنِ وَجَدَ مِنْ دُونِهِما قَوْماً لا یَکادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلًا* قالُوا یا ذَاالْقَرْنَیْنِ إِنَّ یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَکَ خَرْجاً عَلی أَنْ تَجْعَلَ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ سَدًّا فَقَالَ ذُوالْقَرْنَیْنِ ما مَکَّنِّی فِیهِ رَبِّی خَیْرٌ فَأَعِینُونِی بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ رَدْماً آتُونِی زُبَرَ الْحَدِیدِ فَأَمَرَهُمْ أَنْ یَأْتُوهُ بِالْحَدِیدِ فَأَتَوْا بِهِ فَوَضَعَهُ بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ یَعْنِی بَیْنَ الْجَبَلَیْنِ حَتَّی سَوَّی بَیْنَهُمَا ثُمَّ أَمَرَهُمْ أَنْ یَأْتُوا بِالنَّارِ فَأَتَوْا بِهَا فَنَفَخُوا تَحْتَ الْحَدِیدِ حَتَّی صَارَ مِثْلَ النَّارِ ثُمَّ صَبَّ عَلَیْهِ الْقِطْرَ وَ هُوَ الصُّفْرُ حَتَّی سَدَّهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ حَتَّی إِذا ساوی بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قالَ انْفُخُوا حَتَّی إِذا جَعَلَهُ ناراً إِلَی قَوْلِهِ نَقْباً فَقَالَ ذُوالْقَرْنَیْنِ هذا رَحْمَةٌ مِنْ رَبِّی فَإِذا جاءَ وَعْدُ رَبِّی جَعَلَهُ دَکَّاءَ وَ کانَ وَعْدُ رَبِّی حَقًّا قَالَ إِذَا کَانَ قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فِی آخِرِ الزَّمَانِ انْهَدَمَ ذَلِکَ السَّدُّ وَ خَرَجَ یَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ إِلَی الدُّنْیَا وَ أَکَلُوا النَّاسَ وَ هُوَ قَوْلُهُ حَتَّی إِذا فُتِحَتْ یَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ هُمْ مِنْ کُلِّ حَدَبٍ یَنْسِلُونَ قَالَ فَسَارَ ذُوالْقَرْنَیْنِ إِلَی نَاحِیَهًِْ الْمَغْرِبِ فَکَانَ إِذَا مَرَّ بِقَرْیَهًٍْ زَأَرَ فِیهَا کَمَا یَزْأَرُ الْأَسَدُ الْمُغْضَبُ فَیَنْبَعِثُ فِی الْقَرْیَهًِْ ظُلُمَاتٌ وَ رَعْدٌ وَ بَرْقٌ وَ صَوَاعِقُ یَهْلِکُ مَنْ نَاوَاهُ وَ خَالَفَهُ فَلَمْ یَبْلُغْ مَغْرِبَ الشَّمْسِ حَتَّی دَانَ لَهُ أَهْلُ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَقَالَ أمِیرُالمُؤمِنین (وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فِی الْأَرْضِ وَ آتَیْناهُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ سَبَباً أَیْ دَلِیلًا فَقِیلَ لَهُ إِنَّ لِلَّهِ فِی أَرْضِهِ عَیْناً یُقَالُ لَهَا عَیْنُ الْحَیَاهًِْ لَا یَشْرَبُ مِنْهَا ذُو رُوحٍ إِلَّا لَمْ یَمُتْ حَتَّی الصَّیْحَهًِْ فَدَعَا ذُوالْقَرْنَیْنِ الخِضْر (وَ کَانَ أَفْضَلَ أَصْحَابِهِ عِنْدَهُ وَ دَعَا ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ رَجُلًا وَ دَفَعَ إِلَی کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ سَمَکَهًًْ وَ قَالَ لَهُمْ اذْهَبُوا إِلَی مَوْضِعِ کَذَا وَ کَذَا فَإِنَّ هُنَاکَ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ عَیْناً فَلْیَغْسِلْ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ سَمَکَتَهُ فِی عَیْنٍ غَیْرِ عَیْنِ صَاحِبِهِ فَذَهَبُوا یَغْسِلُونَ وَ قَعَدَ الخِضْر (یَغْسِلُ فَانْسَابَتِ السَّمَکَهًُْ مِنْهُ فِی الْعَیْنِ وَ بَقِیَ الخِضْر (مُتَعَجِّباً مِمَّا رَأَی وَ قَالَ فِی نَفْسِهِ مَا أَقُولُ لِذِی‌الْقَرْنَیْنِ ثُمَّ نَزَعَ ثِیَابَهُ یَطْلُبُ السَّمَکَهًَْ فَشَرِبَ مِنْ مَائِهَا وَ اغْتَمَسَ فِیهِ وَ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی السَّمَکَهًِْ فَرَجَعُوا إِلَی ذِی‌الْقَرْنَیْنِ فَأَمَرَ ذُوالْقَرْنَیْنِ بِقَبْضِ السَّمَکِ مِنْ أَصْحَابِهِ فَلَمَّا انْتَهَوْا إِلَی الخِضْر (لَمْ یَجِدُوا مَعَهُ شَیْئاً فَدَعَاهُ وَ قَالَ لَهُ مَا حَالُ السَّمَکَهًِْ فَأَخْبَرَهُ الْخَبَرَ فَقَالَ لَهُ فَصَنَعْتَ مَا ذَا قَالَ اغْتَمَسْتُ فِیهَا فَجَعَلْتُ أَغُوصُ وَ أَطْلُبُهَا فَلَمْ أَجِدْهَا قَالَ فَشَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَطَلَبَ ذُوالْقَرْنَیْنِ الْعَیْنَ فَلَمْ یَجِدْهَا فَقَالَ لِلْخَضِرِ (کُنْتَ أَنْتَ صَاحِبَهَا.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) تفسیر این آیه: وَ یَسْئَلُونَکَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ قُلْ سَأَتْلُوا عَلَیْکُمْ مِنْهُ ذِکْرا را پرسیدم. امام (علیه السلام) فرمود:
«خداوند ذوالقرنین را به‌سوی قومش مبعوث کرد، آنها به گوشه‌ی راست پیشانی‌اش ضربه زدند. پس خداوند او را به مدّت پانصد سال میراند و پس از آن دوباره او را مبعوث کرد.
آنها به گوشه‌ی چپ پیشانی‌اش ضربه زدند. پس خداوند او را به مدّت پانصد سال میراند و پس از آن دوباره او را مبعوث کرد و مغرب و مشرق زمین را تحت تصرّف او در آورد؛ از آنجا که خورشید طلوع می کند تا آنجا که غروب می کند.
این است معنای این سخن خداوند که فرمود: تا به غروبگاه آفتاب رسید [در آنجا] مشاهده کرد که خورشید در چشمه‌ی تیره و گل‌آلودی فرو می‌رود و…(کهف/۸۷۸۶)
امام (علیه السلام) فرمود:
«در آتش، ذوالقرنین با مس و آهن و قیر و قطران در برابر آنها دروازه و سدی ساخت و جلوی خروج یاجوج وماجوج ها را گرفت.
هرکس از آن یاجوج وماجوج در حالی از دنیا می رفت که هزار پسر از نسل او زاده میشد و عمری طولانی دارند !. آنها پس از فرشتگان، بیشترین جمعیّت مخلوقات را دارند.
از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) پرسیدند: «ذو القرنین پیامبر بود یا فرشته»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «او نه پیامبر بود و نه فرشته. بلکه تنها بنده ای از بندگان خدا بود که دوستدار او بود و خداوند نیز او را دوست داشت و دارای خلوص نیّت بود و خداوند او را به‌سوی قومش مبعوث کرد.
آنها به گوشه‌ی راست پیشانی‌اش ضربه زدند و او طی مدّتی که خداوند اراده کرده بود در بیهوشی بود. سپس دوباره مبعوث شد و این‌بار به گوشه‌ی چپش ضربه زدند و باز هم به اراده‌ی خداوند مدّت زمانی را بیهوش بود تا اینکه برای بار سوّم مبعوث شد و خداوند در روی زمین به او قدرت داد و در میان شما مانند او وجود دارد یعنی خود امام علی (علیه السلام) او به جایگاه غروب خورشید رسید و دید که خورشید در چشمه تیره و گل‌آلودی فرو می‌رود و در آنجا قومی را یافت گفتیم: «ای ذو القرنین! آیا می‌خواهی [آنان] را مجازات کنی، و یا روش نیکویی در مورد آنها انتخاب نمایی؟. (کهف/۸۶) ذوالقرنین گفت: «امّا کسی را که ستم کرده است، مجازات خواهیم کرد سپس به‌سوی پروردگارش بازمی‌گردد، و خدا او را مجازات شدیدی خواهد کرد! (کهف/۸۷)». سپس [بار دیگر] از اسبابی [که در اختیار داشت] بهره گرفت. (کهف/۸۹) یعنی یک نشانه و راهنما، تا به خاستگاه خورشید رسید [در آنجا] دید خورشید بر جمعیّتی طلوع میکند که در برابر [تابش] آفتاب، پوششی برای آنها قرار نداده بودیم [و هیچ‌گونه سایبانی نداشتند]. (کهف/۹۰) گفت: این ها صنعت دوزندگی لباس را نمی دانستند. سپس [بار دیگر] از اسبابی [که در اختیار داشت] بهره گرفت. (کهف/۸۹) یعنی یک دلیل و نشانه، [و هم‌چنان به راه خود ادامه داد] تا به میان دو کوه رسید و در کنار آن دو (کوه) قومی را یافت که هیچ سخنی را نمی‌فهمیدند [و زبانشان مخصوص خودشان بود]! [آن گروه به او] گفتند: «ای ذو القرنین یأجوج و مأجوج در این سرزمین فساد میکنند آیا ممکن است ما هزینه‌ای برای تو قرار دهیم، که میان ما و آنها سدّی ایجاد کنی»؟! (کهف/۹۴۹۳) ذوالقرنین گفت: «آنچه پروردگارم در اختیار من گذارده، بهتر است [از آنچه شما پیشنهاد می‌کنید]! مرا با نیرویی یاری دهید، تا میان شما و آنها سدّ محکمی قرار دهم! (کهف/۹۶۹۵)». برایش آوردند و او آن را میان دو صدف یعنی دو کوه گذاشت و به‌وسیله‌ی آن فضای خالی بین دو کوه را پر کرد. سپس به آنها دستور داد آتش بیاورند. وقتی آتش آوردند، آهن را با آن گداخته کردند و بر رویش مس ریختند و شکاف را به کلّی مسدود کردند و این است معنای این سخن خداوند: قطعات بزرگ آهن برایم بیاورید [و آنها را روی هم بچینید]!» تا وقتی که کاملًا میان دو کوه را پوشانید، گفت: «[در اطراف آن آتش بیفروزید، و] در آن بدمید»! [آنها دمیدند] تا قطعات آهن را سرخ و گداخته کرد، … نقبی در آن ایجاد کنند. (کهف/۹۷۹۶) ذوالقرنین گفت: «این از رحمت پروردگار من است! امّا هنگامی‌که وعده‌ی پروردگارم فرا رسد، آن را درهم می‌کوبد و وعده‌ی پروردگارم حق است! (کهف/۹۸)». در آخر الزمان و قبل از روز قیامت این سد ویران میشود و یأجوج‌ومأجوج می‌آیند و انسان ها را می‌خورند و این است معنای این آیه: تا آن زمان‌که «یأجوج» و «مأجوج» گشوده شوند و آنها از هر محلّ مرتفعی به‌سرعت عبور میکنند. (انبیاء/۹۶) ذوالقرنین به مغرب رفت در راه خود به روستایی رسید و مانند شیر غضبناک غرش کرد و از غرش او تاریکی و رعد و برق و صاعقه‌هایی پدید آمد که مخالفان و دشمنانش را نابود می کرد و همین‌که به مغرب خورشید رسید، تمامی مردم زمین تحت سلطه‌ی او در آمدند که در این آیه به این موضوع اشاره شده است: ما به او در روی زمین، قدرت و حکومت دادیم و اسباب هرچیز را در اختیارش گذاشتیم. (کهف/۸۴) یعنی نشانه ای. به ذوالقرنین گفتند: «خداوند بر روی زمین چشمه ای دارد به اسم چشمه‌ی حیات و هر موجود جانداری که از آب آن بنوشد، تا روز قیامت نخواهد مرد». ذوالقرنین، خضر (علیه السلام) را که بهترین یارانش بود و سیصدوشصت مرد دیگر را به نزد خود فرا خواند و به هرکدام از آنها یک ماهی داد و گفت: «به فلان جا بروید که در آنجا سیصدوشصت چشمه قرار دارد. هرکدام از شما باید ماهی خود را در یکی از آن چشمه‌ها بشوید». آنها رفتند و این کار را انجام دادند. وقتی خضر (علیه السلام) نشسته بود و ماهی را می شست، ماهی از دستش بیرون پرید و به درون چشمه رفت. خضر (علیه السلام) از آنچه که دیده بود بسیار متعجّب شد و با خود گفت: «جواب پادشاه ذوالقرنین را چه بدهم»؟ سپس لباس خود را از تن در آورد و به‌دنبال ماهی رفت و از آن آب نوشید امّا نتوانست ماهی را بگیرد. پس به نزد ذوالقرنین باز گشتند. ذوالقرنین دستور داد ماهی‌ها را از یارانش بگیرند. وقتی نوبت به خضر (علیه السلام) رسید، ماهی نزد او نبود. ذوالقرنین او را احضار کرد و از او پرسید: «ماهی چه شد»؟ خضر (علیه السلام) ماجرای ماهی را به او گفت. ذوالقرنین پرسید: «وقتی ماهی فرار کرد تو چه کردی»؟ خضر (علیه السلام) پاسخ داد: «در آب شنا کردم و به‌دنبال ماهی گشتم امّا آن را نیافتم». ذوالقرنین پرسید: «آیا از آن آب خوردی»؟ خضر (علیه السلام) پاسخ داد: «بله». سپس ذوالقرنین به‌دنبال چشمه گشت و آن را نیافت، پس به خضر (علیه السلام) گفت: «تو (کاشف و) صاحب آن چشمه هستی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۸۶
نکته مهم : نبی به دو معناست اولی پیامبری از سوی خدا و دومین معنا کسی است که در حین خواب رویای صادقه می بیند و یا خدا در حین خواب به او چیز هایی را نشان میدهد و یا در بیداری.
نکته مهمتر اینجاست که پیامبر کسی است که آیات مقدس و کلام خدا بر او نازل شود و کتاب مقدسی را ارائه کند مانند موسی و عیسی و محمد صل الله علیه و آله ویا مانند باقی پیامبران به تکمیل دین بپردازند و… ، اما ذوالقرنین مردی با شخصیتی ویژه بود که معصومیت نداشت ولی آدمی درستکار و خوب بود و خدا نیز به ذوالقرنین امکانات بسیاری میدهد و گاهی با او سخن میگوید و اختیاراتی را به ذوالقرنین میدهد، بعنوان مثال بخشیدن و اصلاح کردن یا عذاب کردن قومی که گناه میکردن و…
بنابراین چون ذوالقرنین پیامبر نبود ، در نتیجه دین و کتب مقدس جدیدی را ارائه نکرده است و صرفا عملی انجام می داد مانند محدثین یا همان راویان حدیث شیعه ، چرا که او با استفاده از گفتار پیامبران پیش از خودش و آیات مقدس نازل شده سعی میکرد مردم را هدایت و اصلاح کند و در عین حال ، خدا نیز اورا دوست داشت و گاهی به او اختیارات و قدرت هایی می داد و اورا در مسیر حق ثابت قدم نگه میداشت.
در آخر باید گفت : ذوالقرنین برخی از ویژگی های یک نبی را دارا بود اما چون آیه ای مقدس و جدید بر او نازل نشده بنابرین یکی از مهمترین ویژگی های یک پیامبر در او وجود نداشته
وهمچنین باید گفت ، علت اینکه در برخی روایات و احادیث ذوالقرنین و خضر را نبی نامیدند و برخی دیگر منکر نبوت انها هستند دلیلش همین نکته های بیان شده هست.
به عبارت دیگر ذوالقرنین و خضر ، نبی کامل نبودند در حالی که برخی از ویژگی های انبیاء را دارا بودند.
مطلبی مرتبط در خصوص تفاوت رسول و نبی :
حضرت ابراهیم علیه السلام کتابی داشته است که مشتمل بر مجموعه ای از الواحی بوده است و بر حضرت ابراهیم علیه السلام نازل شده است و به صحف ابراهیم مشهور شده هر چند نام اصلی آن معلوم نیست. قرآن کریم در سوره اعلی آیه19می فرماید:(صحف ابراهیم و موسی)، در تفسیر این آیه مفسرین می گویند این آیه بیان می دارد که حضرت ابراهیم دارای کتاب بوده است(برخلاف نصاری که منکر آنند) و روایتی را که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم نقل میکنند که ما آنرا برای شما بیان میکنیم: روی عن أبی ذر أنه قال قلت یا رسول الله کم الأنبیاء فقال مائة ألف نبی و أربعة و عشرون ألفا قلت یا رسول الله کم المرسلون منهم قال ثلاثمائة و ثلاثة عشر و بقیتهم أنبیاء قلت کان آدم(ع) نبیا قال نعم کلمة الله و خلقه بیده یا أبا ذر أربعة الأنبیاء عرب هود و صالح و شعیب و نبیک قلت یا رسول الله کم أنزل الله من کتاب قال مائة و أربعة کتب أنزل الله منها على آدم(ع) عشر صحف و على شیث خمسین صحیفة و على أخنوخ و هو إدریس ثلاثین صحیفة و هو أول من خط بالقلم و على إبراهیم عشر صحائف و التوراة و الإنجیل و الزبور و الفرقان( مجمع البیان، طبرسی، ج10، ص722) ابوذرمى گوید: به پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله عرض کردم: انبیا چند نفر بودند؟ فرمود: 124 هزار نفر. گفتم: رسولان آنها چند نفر بودند؟ فرمود: 313 نفر، و بقیه فقط «نبى» بودند. عرض کردم: آدم «نبى» بود؟ فرمود: بله، خداوند با او سخن گفت و او را آفرید. سپس پیامبر صلّى اللّه علیه و آله افزود: اى أبوذر! چهار نفر از انبیاء عرب بودند: هود و صالح و شعیب و پیامبر تو. گفتم: اى رسول خدا! خداوند چند کتاب نازل فرمود؟ فرمود: 104 کتاب، ده کتاب بر «آدم» پنجاه کتاب بر «شیث» و بر «اخنوخ» که ادریس است سى کتاب، و او نخستین کسى است که با قلم نوشت و بر «ابراهیم» ده کتاب و نیز تورات و انجیل و زبور و فرقان را بر موسى و مسیح و داود و پیامبر اسلام نازل کرد. و در بصائرالدرجات به سند خود از ابو بصیر روایت کرده که گفت: امام صادق (ع) فرمود آن صحفى که خداى تعالى در آیه صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى نام مى برد، نزد ما است، پرسید: آیا صحف نامبرده به صورت الواح است؟ فرمود: آرى.( تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج20، ص271) نتیجه: باتوجه به آیه شریفه و روایات فهمیده میشود که بر حضرت ابراهیم علیه السلام الواحی از طرف خداوند نازل شده است، چون تعبیر قرآن کریم از کتاب ابراهیم علیه السلام (صحف:الواح) است که صحف جمع صحیفه(لوح،یا صفحه ای که چیزی بر روی آن مینویسند) است
اواخر عمر ذوالقرنین در زمان کدام پیامبر بود؟
الباقر ( حَجَّ ذُوالْقَرْنَیْنِ فِی سِتِّمِائَهًِْ أَلْفِ فَارِسٍ فَلَمَّا دَخَلَ الْحَرَمَ شَیَّعَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ إِلَی الْبَیْتِ فَلَمَّا انْصَرَفَ فَقَالَ رَأَیْتُ رَجُلًا مَا رَأَیْتُ رَجُلًا أَکْثَرَ نُوراً وَ وَجْهاً مِنْهُ قَالُوا ذَاکَ إِبْرَاهِیمُ خَلِیلُ الرَّحْمَنِ (قَالَ أَسْرِجُوا فَتَسَرَّجُوا سِتَّمِائَهًِْ أَلْفِ دَابَّهًٍْ فِی مِقْدَارِ مَا یُسْرَجُ دَابَّهًٌْ وَاحِدَهًٌْ قَالَ ثُمَّ قَالَ ذُوالْقَرْنَیْنِ لَا بَلْ نَمْشِی إِلَی خَلِیلِ الرَّحْمَنِ (فَمَشَی وَ مَشَی مَعَهُ أَصْحَابُهُ حَتَّی الْتَقَیَا قَالَ إِبْرَاهِیمُ (بِمَ قَطَعْتَ الدَّهْرَ قَالَ بِإِحْدَی عَشْرَهًَْ کَلِمَهًًْ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ بَاقٍ لَا یَفْنَی سُبْحَانَ مَنْ هُوَ عَالِمٌ لَا یَنْسَی سُبْحَانَ مَنْ هُوَ حَافِظٌ لَا یَسْقُطُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ بَصِیرٌ لَا یَرْتَابُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ قَیُّومٌ لَا یَنَامُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ مَلِکٌ لَا یُرَامُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ عَزِیزٌ لَا یُضَامُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ مُحْتَجِبٌ لَا یُرَی سُبْحَانَ مَنْ هُوَ وَاسِعٌ لَا یَتَکَلَّفُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ قَائِمٌ لَا یَلْهُو سُبْحَانَ مَنْ هُوَ دَائِمٌ لَا یَسْهُو.
امام باقر (علیه السلام)- ذوالقرنین (دراواخر عمر (نزدیک به هزار و پانصدمین سال از عمرش ) و پادشاهی پانصد ساله خودش ) با ششصدهزار سوار قصد حج بیت اللَّه الحرام را نمود و وقتی‌که وارد حرم شد بعضی از یارانش او را تا خانه‌ی خدا مشایعت کردند، و وقتی که از حج برگشت تعریف کرد؛ من در آنجا مردی بسیار نورانی را دیدم، سپس یارانش گفتند: «او پیامبری از سوی خدا به نام ابراهیم خلیل الرحمن (علیه السلام) بوده است»، بلافاصله امپراطور ذوالقرنین دستور داد و گفت: «اسب‌ها را آماده کنید»، ششصدهزار مرکب لگام زده و آماده شد و او دستور داد به‌جانب ابراهیم خلیل (علیه السلام) بروند تا وقتی‌که او و یارانش به ابراهیم (علیه السلام) رسیدند، ابراهیم (علیه السلام) فرمود: «چگونه و با چه وسیله‌ای تمام دنیا را پیمودی»؟ گفت: «به‌وسیله‌ی یازده کلمه؛ [منزّه است آن باقی که فانی نمی‌شود، منزّه است آن دانایی که فراموشی ندارد، منزّه است آن حافظی که ساقط نمی‌شود، منزّه است آن بینایی که شک نمی‌کند، منزّه است آن قیّومی که هرگز نمی‌آرامد، منزّه است آن مالک و صاحب اختیاری که تحت سلطه‌ی کسی قرار نمی‌گیرد، منزّه است آن عزیز قدرتمندی که مغلوب نمی‌شود، منزّه است آن در پرده غیبی که دیده نمی‌شود، منزّه است آن وسعت دهنده‌ای که به تکلّف نمی‌افتد، منزّه است آن قائمی که لهو نمی‌کند، منزّه است آن دائمی که به سهو و اشتباه دچار نمی‌شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۹۲
الباقر ( أَوَّلُ اثْنَیْنِ تَصَافَحَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ ذُوالْقَرْنَیْنِ وَ إِبْرَاهِیمُ الْخَلِیلُ (اسْتَقْبَلَهُ إِبْرَاهِیمُ فَصَافَحَهُ وَ أَوَّلُ شَجَرَهًٍْ نَبَتَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ النَّخْلَهًُْ.
امام باقر (علیه السلام)- نخستین دو نفری که در روی زمین با هم مصافحه نمودند (دست دادند) ذوالقرنین و ابراهیم خلیل (علیه السلام) بودند که ابراهیم به استقبال ذوالقرنین آمد و با او دست داد و اوّلین درختی که در روی زمین رویید درخت نخل بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۹۲
نکته ای مهم : ذوالقرنین و خضر با یکدیگر فامیل (پسرخاله) و از یک خاندان بودند
و خضر در مقام وزیر اعظم بوده در دوران پادشاهی ذوالقرنین.
مَقدِسی (متوفی بعد از ۳۵۵ق) حضرت خضر را براساس اقوال مختلف، با پیامبرانی چون ارمیا یا الیسَع مشابه دانسته است. به نوشتهٔ وی، بسیاری از مردم او را پسرخاله و وزیر ذوالقرنین می‌دانند. /
- مقدسی، آفرینش و تاریخ، ج۱، ص۴۵۶
در باقی منابع حدیثی شیعه نیز مطالبی بسیار درباره دیدار موسی علیه السلام و خضر نقل شده است.
بر اساس حدیثی از امام صادق(علیه السلام)، مسجد سهله در کوفه محل همان صخره‌ای است که ظهور خضر بر حضرت موسی در کنار آن صورت گرفته است. با توجه به این حدیث، احتمالا در آیات مربوط، مقصود از «مجمع‌البحرین» (مَجمَع بَینهما) دجله و فرات است.
- رجوع کنید به:ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۴، ج۱، ص۲۳۲؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۲۷۷
زنده بودن حضرت خضر و عمر طولانی آن :
ابن‌بابویه در عیون أخبار الرضا حدیثی نبوی را به نقل از اُمام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوارش تا امام علی(علیه السلام) روایت کرده‌است که براساس آن، خضر در هیئت پیرمردی بلندقد و تنومند با ریش انبوه بر پیامبراکرم و حضرت علی که در حال راه رفتن در یکی از کوچه‌های مدینه بودند وارد میشود و با آنها گفتگو میکند.
- ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹۱۰
- برای نقل‌قول حدیث و استنتاج از آن رجوع کنید به: مهدوی دامغانی، رساله درباره خضر، ص۲۲-۲۴
مجلسی در جلد سیزدهم بحارالانوار بابی را به داستان موسی و خضر اختصاص داده و ۵۵ روایت را در این باب درج کرده است. بخشی از این روایات به نقل جزئیات ملاقات موسی و خضر اختصاص یافته و در بخشی از آنها نیز به مضامینی چون تعیین هویت خضر و پیامبر بودن یا نبودن او توجه شده و متضمن مطالبی چون حاضر شدن او نزد اهل بیت(علیهم السلام) و تسلیت‌گویی به آنان برای وفات پیامبر اسلام و نیز همراهی او با ذوالقرنین در جستجوی چشمه حیات و زنده بودن اوست.
- مجلسی، بحارالانوار، ص۲۷۸-۳۲۲
—-
خلاصه ملاقات و همراهي حضرت موسي با حضرت خضر نبي، سوره کهف آيات 65 الي 82
بسم الله الرحمن الرحيم
فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا
پس بنده اي از بندگان ما را يافتند که او را از نزد خود رحمتي داده و از پيشگاه خود دانشي ويژه به او آموخته بوديم.
قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا
موسي به او گفت: آيا [اذن مي دهي که] من تو را [به اين هدف] پيروي کنم که از آنچه به تو آموخته اند، مايه رشدي به من بياموزي؟
قَالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا
گفت: [اي موسي!] تو هرگز نمي تواني بر همراهي من شکيبايي ورزي
وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا
و چگونه مي تواني بر چيزي که به آن احاطه [علمي] نداري شکيبايي ورزي؟
قَالَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِي لَكَ أَمْرًا
گفت: اگر خدا بخواهد، مرا شکيبا خواهي يافت، و هيچ فرماني را از تو مخالفت نخواهم کرد
قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِي فَلَا تَسْأَلْنِي عَنْ شَيْءٍ حَتَّى? أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْرًا
گفت: [اي موسي!] اگر دنبال من آمدي، از هيچ چيز از من مپرس تا خودم درباره [حقيقتِ] آن با تو آغاز سخن کنم
فَانْطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَكِبَا فِي السَّفِينَةِ خَرَقَهَا ? قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا
پس هر دو به راه افتادند تا وقتي که در کشتي سوار شدند، او شکافي در کشتي ايجاد کرد. موسي گفت: آيا آن را شکافتي تا سرنشينانش را غرق کني؟ به راستي که کاري بسيار زشت کردي!
قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا
گفت: [اي موسي!] آيا نگفتم که تو هرگز نمي تواني بر همراهي من شکيبايي ورزي؟
قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا
گفت: مرا بر آنچه از ياد بردم، مؤاخذه مکن و در کارم به من سخت مگير.
فَانْطَلَقَا حَتَّى? إِذَا لَقِيَا غُلَامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُكْرًا
پس [هر دو] به راه افتادند تا [زماني که] به نوجواني برخوردند؛ پس [بنده ما] او را کشت. موسي گفت: آيا شخص بي گناهي را بدون آنکه کسي را کشته باشد، کُشتي؟ به راستي که کاري بسيار ناپسند مرتکب شدي!
? قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا
گفت: [اي موسي!] آيا نگفتم که تو هرگز نمي تواني بر همراهي من شکيبايي کني
قَالَ إِنْ سَأَلْتُكَ عَنْ شَيْءٍ بَعْدَهَا فَلَا تُصَاحِبْنِي ? قَدْ بَلَغْتَ مِنْ لَدُنِّي عُذْرًا
گفت: بعد از اين اگر چيزي از تو پرسيدم، ديگر با من مصاحبت مکن [براي آنکه] از جانب من به عذر قابل قبولي رسيده اي [و براي جدا شدن از من دليل قاطعي دارد.
فَانْطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَنْ يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنْقَضَّ فَأَقَامَهُ ? قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا
پس ]هر دو] به راه افتادند تا هنگامي که به مردم شهري رسيدند، از مردمش خوراک خواستند و آنان از اينکه آن دو را مهمان کنند، خودداري کردند. پس در آن شهر، ديواري يافتند که مي خواست فرو ريزد، پس او آن را [به گونه اي] استوار کرد [که فرو نريزد]. موسي گفت: اگر مي خواستي براي تعمير آن ديوار، مزدي مي گرفتي [که براي خود خوراک فراهم آوريم.
قَالَ هذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِعْ عَلَيْهِ صَبْرًا
گفت: [اي موسي!] اکنون زمان جدايي ميان من و توست؛ به زودي تو را به تفسير و علت آنچه نتوانستي بر آن شکيبايي ورزي، آگاه مي کنم.
أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءَهُمْ مَلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا
اما آن کشتي، از بي نواياني بود که [با آن] در دريا کار مي کردند و در برابرشان پادشاهي بود که هر کشتي سالم و بي عيبي را غاصبانه تصرف مي کرد، من خواستم معيوبش کنم [تا به دست آن ستم گر نيفتد.
وَأَمَّا الْغُلَامُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَنْ يُرْهِقَهُمَا طُغْيَانًا وَكُفْرًا
و اما [آن] نوجوان [که او را کُشتم]، پدر و مادرش مؤمن بودند، پس ترسيدم که آن دو را [در آينده] به طغيان و کفر بکشاند.
فَأَرَدْنَا أَنْ يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا.
پس خواستيم پروردگارشان پاک تر و مهربان تر از او را به آنان عوض دهد.
وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنْزَهُمَا رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ ? وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ? ذَ?لِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِعْ عَلَيْهِ صَبْرًا
و اما آن ديوار از دو نوجوان يتيم در اين شهر بود، و زيرش گنجي متعلق به آن دو قرار داشت، و پدرشان مردي شايسته بود، پس پروردگارت خواست که آن دو يتيم به حد رشد رسند وگنجشان را به سبب مِهر [ي که] پروردگارت [به آن دو] داشت بيرون آورند؛ و من اين را از پيش خود انجام ندادم. اين است تفسير و علت آنچه نتوانستي بر آن شکيبايي ورزي.
—
الصّادق ( فَمَضَی هُوَ وَ فَتَاهُ یوشع‌بن‌نون (حَتَّی انْتَهَیَا إِلَی مُلْتَقَی الْبَحْرَیْنِ فَوَجَدَا هُنَاکَ الخِضْر (یَتَعَبَّدُ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَعَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْما.
امام صادق (علیه السلام)- موسی (علیه السلام) و رفیق جوانمردش که خدمتکار و وصیّ او بود موسوم به یوشع‌بن‌نون حرکت کردند تا به مجمع‌البحرین رسیدند در آنجا خضر (علیه السلام) را یافتند که عبادت حقّ تبارک‌وتعالی را می‌نمود چنانچه خدای عزّوجلّ در کتابش می‌فرماید: فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۴۲
سوره کهف : وَ كَيْفَ تَصْبِرُ عَلى ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرا [68]
و چگونه مى‌توانى در برابر چيزى كه از رموزش آگاه نيستى شكيبا باشى؟!
الباقر ( عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ اللَّیْثِیِّ قَالَ: عَنْ ابی‌جعفر (مُحَمَّدِبْنِ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (قَال قُلْتُ یَا ابْنَ‌رسول الله (وَ مَا حُکْمُ الْمَلَکُوتِ قَالَ حُکْمُ اللَّهِ وَ حُکْمُ أَنبیائِهِ وَ قِصَّهًُْ الخِضْر (وَ مُوسَی (حِینَ اسْتَصْحَبَهُ فَقَالَ إِنَّکَ لَنْ تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْراً وَ کَیْفَ تَصْبِرُ عَلی ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً افْهَمْ یَا إِبْرَاهِیمُ وَ اعْقِلْ أَنْکَرَ مُوسَی (عَلَی الخِضْر (وَ اسْتَفْظَعَ أَفْعَالَهُ حَتَّی قَالَ لَهُ الخِضْر (یَا مُوسَی (مَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی إِنَّمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ مَنْ هَذَا.
امام باقر (علیه السلام)- ابواسحاق لیثی گوید: خدمت امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، حکم ملکوت چیست»؟ فرمود: «حکم خدا و حکم پیامبرانش و قصّه‌ی خضر و موسی (علیها السلام)، زمانی‌که موسی (علیه السلام) با او همراه شد و او گفت: «تو هرگز نمی‌توانی با من شکیبایی کنی! و چگونه می‌توانی در برابر چیزی که از رموزش آگاه نیستی شکیبا باشی؟! (کهف/۶۸۶۷)». ای ابراهیم! دریاب و اندیشه کن که چگونه موسی (علیه السلام) از خضر (علیه السلام) نپذیرفت و کارهای او را شنیع شمرد، تا اینکه خضر (علیه السلام) به او گفت: «ای موسی! من این ها را سر خود انجام ندادم، بلکه فقط به جهت امر خداوند عزّوجلّ انجامشان دادم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۵۸
الصّادقین ( قالَ لَهُ الخِضْر (إِنَّکَ لَنْ تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْراً لِأَنِّی وُکِّلْتُ بِعِلْمٍ لَا تُطِیقُهُ وَ وُکِّلْتَ أَنْتَ بِعِلْمٍ لَا أُطِیقُهُ قَالَ مُوسَی (بَلْ أَسْتَطِیعُ مَعَکَ صَبْراً فَقَالَ لَهُ الخِضْر (إِنَّ الْقِیَاسَ لَا مَجَالَ لَهُ فِی عِلْمِ اللَّهِ وَ أَمْرِه.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- خضر (علیه السلام) گفت: «إِنَّکَ لَنْ تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْراً وَ کَیْفَ تَصْبِرُ عَلی ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً؛ زیرا من دارای علمی هستم که تو طاقت تحمّل آن را نداری و تو دارای علمی هستی که من طاقت آن را ندارم». موسی (علیه السلام) فرمود: «چنین نیست [که نتوانم صبر کنم] بلکه طاقت دارم صبر نمایم [و اعتراضی بر کارهای تو نکنم اگرچه به صورت ظاهر نامناسب باشد]». خضر (علیه السلام) گفت: «قیاس در علم و اوامر خداوند راه ندارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۵۸
الصّادق ( عَلِمَ الْعَالِمُ أَنَّ مُوسَی لَا یَسْتَطِیعُ صُحْبَتَهُ وَ لَا یَحْتَمِلُ عِلْمَهُ وَ لَا یَصْبِرُ مَعَهُ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ الْعَالِم إِنَّکَ لَنْ تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْراً.
امام صادق (علیه السلام)- آن عالم (=خضر) که می‌دانست موسی (علیه السلام) ظرفیّت تحمّل اعمال او را ندارد به او گفت: إِنَّکَ لَنْ تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْراً.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۵۸
نسب خضر در برخی روایات و احادیث:
الصّادق ( إِنَّ الخِضْر کَانَ نَبِیّاً مُرْسَلًا بَعَثَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَی قَوْمِهِ فَدَعَاهُمْ إِلَی تَوْحِیدِهِ وَ الْإِقْرَارِ بِأَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ وَ کُتُبِهِ وَ کَانَتْ آیَتُهُ أَنَّهُ کَانَ لَا یَجْلِسُ عَلَی خَشَبَهًٍْ یَابِسَهًٍْ وَ لَا أَرْضٍ بَیْضَاءَ إِلَّا أَزْهَرَتْ خِضْراءَ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ خِضْراً لِذَلِکَ وَ کَانَ اسْمُهُ تَالِیَا بْنَ مِلْکَانَ بْنِ عَابِرِ بْنِ أَرْفَخْشَدَ بْنِ سَامِ بْنِ نُوحٍ (.
امام صادق (علیه السلام)- خضر (علیه السلام) از جمله پیغمبران مرسل و خداوند او را مبعوث بر قومی فرمود و آن حضرت آن مردم را به وحدانیّت و خداپرستی و اقرار به پیغمبری انبیاء (و کتاب‌های آسمانی دعوت نمود، و معجزه او این بود که به هر درخت خشکی تکیه می‌داد و در هر زمین بی‌گیاهی می‌نشست فوراً سبز میشد و به همین جهت او را خضر نامیدند، و اسمش تالیا پسر ملکان‌بن‌عابر (=عامر) بن ارفخشد بن سام‌بن‌نوح.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۵۴۸
یاد آوری : ذوالقرنین نیز همانند خضر از نوه های سام ابن نوح علیه السلام بود
از آنجایی که این مقاله به حضرت خضر اختصاص ندارد در نتیجه به بیان مطالبی خلاصه بسنده کرده ایم
(ان شاءالله در آینده (دیر یا زود = سر فرصت) مقاله ای نیز صرفا برای توصیف حضرت خضر نوشته و منتشر خواهیم کرد)
—-
خلاصه نکات مهم :
ذوالقرنین و خضر خویشاوند بودند
و همین رابطه فامیلی به معنای آن است که کوروش ذوالقرنین نیست و کوروش حدود قرن ها پس از سلیمان نبی علیه السلام به حکومت رسیده در نتیجه فقط یک بیسواد و جاهل تمام عیار می تواند مدعی شود که کوروش ذوالقرنین است (این ادعای جاهلانه که ذوالقرنین را به کوروش نسبت میدهند حتی ذره ای ارزش و اعتبار دینی و تاریخی ندارد).
ضمن اینکه ذوالقرنین در اخر عمر با حضرت ابراهیم دیدار هایی داشته و پس از وفات ذوالقرنین و ابراهیم نبی علیه السلام
حضرت خضر بسوی موسی علیه السلام میره و ماجرا هایی رخ میده و…
یعنی صدها سال بعد از ذوالقرنین و ابراهیم علیه السلام!
نکته دیگر اینجاست که موسی علیه السلام هم حدود 4 قرن پس از ابراهیم نبی علیه السلام بدنیا اومده.
مطالب بیشتر در خصوص ذوالقرنین و کوه قاف و زمین تخت در قران و احادیث :
همه چیز درباره کوه قاف و ذوالقرنین + جابلسا و جابلقا = موجودات اهل زمین ها – تفسیر روایی آیات قرآن
مستند زمین تخت پارسی فصل اول قسمت 3 / ذوالقرنین کیست؟ کوه قاف چیست؟
نکات مهم دیگری در اثبات ذوالقرنین نبودن کوروش ! :
طبق اعتراف تاریخ دانان و باستان شناسان و منابع و اسناد معتبر باقی مانده از دوران کوروش ، به طور قطعی اثبات شده است که کوروش خدایان متعددی از جمله بعل (نام دیگر مردوک) را همزمان با اهورا مزدا می پرستیده است و به هردوی انان تعظیم و سجده کرده و احترام میگذاشته است !
مردوک یا بعل جنی است که از روی چهره آن بت ساخته بودند در بابل و در انجا پرستش میشد
اهورا مزدا (جنی که بعنوان خدای خورشید معادل (Ra رع خدای خورشید مصر که دارای برادر و همسر دختر و پسر بود به نام های سث و ایزیس و اوزیریس ) در سرزمین ایران پرستیده میشد و دارای زن و بچه است و زرتشت نیز میگوید )
بخشی از ایات سوره الصافات
وَإِنَّ إِلْيَاسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ ﴿۱۲۳﴾
و بی تردید الیاس از پیامبران بود.
إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَلَا تَتَّقُونَ ﴿۱۲۴﴾
[یاد کن] هنگامی را که به قومش گفت: آیا [از شرک وطغیان] نمی پرهیزید؟
أَتَدْعُونَ بَعْلًا وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِينَ ﴿۱۲۵﴾
آیا بت «بعل=مردوک» را می پرستید و (الله) که بهترین خالقها هست را رها می کنید؟!
اللَّهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ ﴿۱۲۶﴾
همان الله را که پروردگار شما و پروردگار پدران پیشین شماست.
فَكَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ ﴿۱۲۷﴾
پس او را انکار کردند، یقیناً آنان از احضار شدگان [در عذاب] خواهند بود،
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ ﴿۱۲۸﴾
جز بندگان خالص شده خدا [که از هر کیفری در امانند،]
مطالب و نقد هایی بر تورات
کاری از مجموعه تحقیقاتی :
اندیشکده مطالعات یهود jscenter.ir
چرا ذوالقرنین کوروش نیست؟
تورات و ذوالقرنین
کتاب مقدس یهودیان (که در اصطلاح عام، تورات خوانده میشود) بخش‌های مختلفی دارد که یکی از این بخش‌ها، مکتوبه‌ی دانیال (یا کتاب دانیال) خوانده میشود. ادعا میشود که این کتاب را دانیال نبی نوشته است. برخی مدعی هستند که در این کتاب، کوروش همان ذوالقرنین خوانده شده است. لیکن ما در این نوشتار این ادعا را رد میکنیم. (تورات و ذوالقرنین)
خلاصه ماجرا
در کتاب دانیال، آمده است که در سال سوم سلطنت بِلشَصَّر (پادشاه بابِل) دانیال در خواب می‌بیند که یك قوچ با دو شاخ بلند كنار رودخانه ایستاده بود. پس این قوچ به سوی مغرب، شمال و جنوب شاخ می‌زد و هیچ جانداری از چنگش جان سالم به در نبرد. ناگهان یك بز نر از غرب ظاهر شد. این بز كه یك شاخ بلند در وسط چشمانش داشت، به طرف قوچ حمله کرد و دو شاخش را شكست و او را به زمین كوبید. در ادامه آمده است که آن قوچ دو شاخ، پادشاهی ماد و پارس بود و آن بز نر، پادشاهی یونان است. [۱] این قوچ دو شاخ، در متن عبرانی تورات، به صورت קְרָנָיִם نوشته شده که این‌گونه تلفظ میشود: lô q’ränäyim (لوکراناییم) یعنی دو شاخ… و بر همین اساس، برخی مدعی شده‌اند که کوروش همان ذوالقرنین است. چون یکی از معانی ذوالقرنین در زبان عربی «صاحب دو شاخ» است. /
نقدها و بررسی‌ها
۱- امروزه این دیدگاه روشن و مبرهن است که کتاب دانیال، توسط دانیال نبی نوشته و تدوین نشده است. بلکه تاریخ نگارش آن به حدود قرن دوم میلادی (حوالی دوران آنتیوخوس چهارم، یعنی در حدود سال ۱۶۴ پیش از میلاد) می‌رسد. یعنی چهارصد سال پس از درگذشت دانیال نبی. [۲] ادبیات این کتاب نیز متأخر است و لذا نگارش این کتاب به دست دانیال را نمی‌توان پذیرفت.
۲- نکته دیگر اینکه این کتاب جزو بخش کِتوویم (Ketuvim) تورات و در رده «کتاب استر» است. به‌راستی چرا باستان‌گرایان، سندیت کتاب استر (داستان پوریم) را نمی‌پذیرند، ولی کتاب دانیال را وحیِ مُنزَل می‌پندارند؟! وقتی از پوریم (و اعترافات یهودیان و سنت متداومِ یهودی) سخن میگوییم، باستان‌گرایان میگویند که این کتاب (استر) در طومارهای بحرالمیت نیست! جا دارد آنان را به این چالش فرا بخوانیم كه: کتاب دانیال در کدام بخش از طومارهای بحرالمیت وجود دارد؟!
۳- در کتاب دانیال (همین کتابی که به دانیال منسوب است) در باب ۸، آیه ۲۰ وقتی می‌خواهد آن قوچ دو شاخ را معرفی کند، میگوید: מַלְכֵ֖י מָדַ֥י וּפָרָֽס׃ (تلفظ میشود: مَلکِ مادَی او پاراس) یعنی شاهانِ ماد و پارس (The kings of Media and Persia)، دقت شود: شاهانِ ماد و پارس. [۳] پس این عبارت درباره‌ی کوروش نیست، بلکه اولاً درباره‌ی شاهان پارس و ماد است، ثانیاً درباره‌ی داریوش سوم (آخرین شاه هخامنشی) است. چون آمده که نخستین شاه یونان (اسکندر) یعنی همان بز تک‌شاخ، این قوچ دو شاخ را شکست داد. کوروش که از اسکندر شکست نخورد! بلکه این داریوش سوم بود که از اسکندر شکست خورد.
۴- اگر خوب به همین کتاب منسوب به دانیال نگاه کنیم، می‌بینیم که این قوچ دو شاخ، چندان شخصیت موجّهی ندارد. در حقیقت، چهره‌ای وحشی و بی‌منطق از آن نشان داده شده است. برای مثال: «این قوچ به سوی مغرب، شمال و جنوب شاخ می‌زد و هیچ جانداری نمی‌توانست با او مقابله كند یا از چنگش جان سالم به در برد. او هر طور می‌خواست عمل میکرد». [۴]
۵- در تورات، پرستندگان و ستایندگان بت بعل و بت مردوک، نفرین شده‌اند. حال چگونه ممکن است که کوروش همان ذوالقرنین تورات باشد؟ در حالی‌که روشن است کوروش ستاینده‌ی بعل و مردوک بود. [۵]
۶- برخی میگویند کسانی که درباره‌ی ذوالقرنین از پیامبر توضیح خواستند (و آیات مربوطه در پاسخ سؤال آنها نازل شد)، یهودی بودند و نزدیک‌ترین واژه به ذوالقرنین همان واژه لوکرَنَییم (قوچ دو شاخ) در تورات است. در پاسخ میگوییم که:
اولاً عرض کردیم که این قوچ دو شاخ درباره‌ی کوروش نیست. بلکه در بهترین حالت مربوط به داریوش سوم است.
ثانیاً این قوچ دو شاخ بیشتر چهره‌ای خشن و بی‌رحم دارد و جای فخر فروشی ندارد.
ثالثاً قرن در ادبیات قرآن با قرن در ادبیات تورات متفاوت است. در تورات به معنی شاخ و در قرآن به معنی امت آمده است. تشابه لفظی اندک (میان ذوالقرنین و لوکرَنَییم) اثبات کننده‌ی چیزی نیست. همان‌گونه که تشابه لفظی در دو واژه سیب و شیب عینیت این دو را ثابت نمی‌کند!
رابعاً اخبارِ دال بر این ادعا که پرسش‌گران، یهودی بودند، ضعف سندی دارند. همچنین ضعف محتوایی دارند، چون در اخبار آمده که عده‌ای آمدند و درباره‌ی ذوالقرنین و اصحاب کهف پرسیدند. خوب باید پرسید اصحاب کهف که مسیحی بودند، چرا یهودیان باید برای اعتلای آنان کوشش می‌کردند؟! از سویی روایات معارضی داریم که پرسش‌گرانِ این سؤال، جمعی از مشرکین و بت‌پرستان بودند. [۶] بالفرض هم که پرسش‌گران یهودی بوده باشند، باز هم در تاریخ، متیقّن است که آشنایی یهودیان با اسکندر مقدونی بسی بیشتر از آشنایی آنان با کوروش بوده است. ایضاً می‌دانیم که در آثار باستانی به جا مانده، اسکندر تاجی با دو شاخ بر سر دارد (اگر بخواهیم بحث دو شاخ را بپذیریم، باز هم اسکندر به ذوالقرنین بودن نزدیک‌تر است تا کوروش). [۷]
همچنین تعریف و تمجید یهودیان از کوروش (در بخش‌ها مختلف تورات) به این دلیل بود که کوروش از لحاظ مالی آنان را تقویت و خواسته‌هایشان را اجابت کرد. نه اینکه از بابت امور معنوی و الهی بوده باشد. [۸]
پی‌نوشت‌ها:
[۱] تورات، کتاب دانیال ۸ : ۱-۲۱.
[۲] بنگرید به:
Brown, Raymond E.; Fitzmyer, Joseph A.; Murphy, Roland E., eds. (1999). The New Jerome Biblical Commentary. Prentice Hall. p. 448
Collins, John Joseph (1994). Daniel: A Commentary on the Book of Daniel (Hermeneia: a Critical and Historical Commentary on the Bible). Augsburg Fortress Publishers. pp. 122-123.
VanderKam, James C; Flint, Peter (2004). The Meaning of the Dead Sea Scrolls: Their Significance For Understanding the Bible, Judaism, Jesus, and Christianity , London: T & T Clark International, pp 137-138
[۳] بنگرید به: BibleHub, Hebrew texr Daniel 8 : 20
[۴] کتاب دانیال، باب ۸، آیه ۴.
[۵] بنگرید به: «کوروش هخامنشی و پرستش مردوک» و «هخامنشیان و بعل!»
[۶] ابن عاشور محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ، ج ۱۵، ص ۴۷.
[۷] بنگرید به: «بررسی تطبیق کوروش هخامنشی و ذوالقرنین (تقابل شاخ‌ها)»
[۸] بنگرید به: «چرا کوروش در تورات مورد ستایش قرار گرفت؟»
—–
کوروش در تورات : مسیح خداوند یا منصوب خداوند؟
متداول است که مفتخرانه گفته میشود در تورات (سِفر اشعیاء، باب ۴۵، بند نخست) از کوروش با عنوان مسیح خداوند یاد شده است. گاه نیز چنین صفت و انتسابی را تعمیم میدهند و چهره‌ای پیامبرگونه برای کورش می‌تراشند. کوروش در تورات
اما در اینجا چند پرسش پیش می‌آید که کمتر بدان‌ها پرداخته شده و کوشش میکنیم تا با اتکای به نص تورات پاسخ آنها را بیابیم:
۱- آیا در تورات از کورش با عنوان «مسیح خداوند» یاد شده است؟
در ابتدا لازم به توجه است که تورات یک متن یگانه و بلااختلاف نیست، چنان‌که دین یهود نیز مذهبی یگانه و بدون انشعاب نیست. نسخ متعدد و متعارض تورات که مورد استناد شاخه‌هایی از یهودیان قرار می‌گیرد (همچون یهودیان صدوقی، فاریمی، مازوتی، اشکنازی، فریسیان و یهودیان ارتدوکس) تا حدودی با یکدیگر متفاوت هستند. بجز این، نسخه اصلی و کهن تورات نیز ساختار و زبان واحدی ندارد و از جمله به زبان عبری و زبان آرامی (معروف به «ترجم») و زبان یونانی (معروف به «سبعینیه») نوشته شده‌اند. هر یک از این نسخ می‌توانسته به عنوان نسخه اساس انتخاب شده باشد.
نگارنده برای آنکه عبارت «مسیح خداوند» را در تورات بیابد، به نسخه‌های گوناگونی به زبان‌های مختلف رجوع کرد و بجز در یک ترجمه فارسی از تورات (کتاب مقدس، چاپ لندن، ۱۹۷۰)، در هیچ‌یک از متون بررسی شده فارسی و غیرفارسی چنین مفهومی را نیافت.
نام کورش در مجموع در ۱۹ بند تورات (با کم و زیادهایی در نسخ مختلف) آمده که در هیچ‌کدام آنها (تا جایی که دیده شد) عبارتی معادل «مسیح خداوند» به‌کار نرفته است. در نُسَخ مختلف سِفر اشعیاء (باب ۴۵، بند نخست) که گفته میشود این عبارت در آنجا آمده، از کوروش با عناوینی همچون «منصوب (appointed) خداوند» و «تعمید شده / روغن‌مالی شده (anointed) خداوند» یاد گردیده است. البته در تورات از کورش با صفت «عادل» نیز یاد شده است (اشعیاء، باب ۱، بند ۱۳).
۲- منظور از «مسیح» چیست؟
اما در هر حال و با توجه به تفاوت نُسَخ، شاید بتوان مفهوم «روغن‌مالی شده خداوند» (که نوعی مراسم مذهبی است) را به «مسح کردن» تعمیم داد و «مسیح» را تصریفی لغوی از «مسح شده» گرفت. اما نمی‌توان مفهوم «مسیح» را (چنان‌که برخی بر آن پافشاری میکنند تا از کورش شبه‌پیامبری ترتیب دهند) به‌عنوان اسم خاص یا مفهوم خاص (معادل با «عیسی مسیح» یا «نجات‌بخش») از آن بیرون کشید. چرا که در نسخه‌های بررسی شده، واژههای عبرانی «המשיח»، «ישו»، «ישוע» یا واژههای عربی «المسیح»، «یسوع» یا واژههای انگلیسی «Messiah»، «Christ»، «Jesus» نیامده و البته که نباید هم آمده باشد.
اما در هر صورت و با توجه به شباهت‌های موجود بین نُسَخ می‌توان بدون تردید پذیرفت که کوروش از نظر یهودیان پادشاهی محبوب و منصوب خداوند بوده که برای انجام وظیفه‌ای بزرگ برگزیده شده است.
۳- این «مسیح یا منصوب خداوند» مشخصاً قرار است چه اعمالی را از انجام بدهد؟
پرسش مهمتر این است که کوروشی که عادل است، منصوب خداوند است، خداوند دست راست او را گرفته (اشعیاء، باب ۴۵، بند ۱)، به‌دست همو تعمید شده و احیاناً مسیح او است (البته از نظر آن قوم)، فارغ از هر اسم و صفتی، چه کاری باید انجام بدهد و مشخصه‌ی عادل بودن و مسیح بودن او چیست؟ وظیفه‌ای که به‌موجب تورات بر دوش کوروش نهاده شده و او قرار است آن را به انجام برساند، عبارت است از:
«اجرای وعده‌های پیشین خداوند که ارمیای نبی بیان کرده بود» (عزرا، باب ۱، بند ۱)
«مغلوب کردن‌ها ملت‌ها و شکستن درها» (اشعیاء، باب ۴۵، بندهای ۱ و ۲)
«آزاد کردن یهودیان از اسارت» (اشعیاء، باب ۴۵، بند ۱۳؛ عزرا، باب ۲، بند ۱)
«اعطای ظروف قیمتی به رئیس یهودیان» (عزرا، باب ۱، بند ۸)
«ساختن خانه‌ای برای خدا در اورشلیم» (تواریخ ایام، باب ۳۶، بند ۲۲ و ۲۳)
«ساختن قربانگاه» (عزرا، باب ۶، بند ۳)
«وا داشتن همسایگان یهودیان به دادن طلا و نقره و اموال به آنها و نیز دادن هدایایی برای خانه خدای آنان» (عزرا، باب ۱، بند ۴ و ۶)
«مجازات پادشاه و مردم بابل بخاطر گناهانشان» (ارمیا، باب ۲۵، بند ۱۲)
«نابود کردن بابل، ریشه‌کن کردن نسل بابلیان، تبدیل کردن بابل به باتلاق و لانه جغدها، جارو کردن بابل با جاروی هلاکت» (اشعیاء، باب ۱۴، بندهای ۲۲ و ۲۳).
این‌است اعمال مقرر شده برای مسیح یا منصوب عادل خداوند!!
۴- کورش در ازای انجام این اعمال چه چیز دریافت میکند؟
«پادشاهی همه کشورهای جهان» (عزرا، باب ۱، بند ۲)
«تصرف گنجینه‌ها و خزائن» (اشعیاء، باب ۴۵، بند ۳)
«درآمد کشور مصر و حبشه، و مالکیت مردمانی بسته در زنجیر از سبا» (اشعیاء، باب ۴۵، بند ۱۴).
۵- آیا آن اعمال انجام شده است یا نه؟
نصّ تورات و رویدادنامه‌های بابلی و منشور کوروش و متون تاریخی، کم‌وبیش دلالت بر اجرای اوامر خدای یهودیان (و در واقع خود یهودیان) دارد. کوروش شهر و کشور بابل را تصرف میکند و به عمر کشور و تمدن بابل برای همیشه پایان میدهد. گنجینه‌های بابل را تصرف میکند و به دستاوردهای موجود علمی و اجتماعی بابل پایان می‌بخشد. در حالی‌که چیزی از مظاهر تمدن نیز بر جای نمی‌گذارد که یادمان و خاطره‌ای از سلطه او و جانشینانش بر بابل باشد.
اما با این حال، یهودیان را آزاد میکند و به «عدالت» حکم میکند که آنان «به خرج همسایگان خود» به اورشلیم بازگردند و به «خرج همان‌ها» معبدی برای خدای خود بسازند!!!
۶- آیا آن اعمال جای افتخار دارد؟
افتخار کردن و بالیدن امری مطلق نیست و بسته به دریافت و چگونگی نگرش و جامعه‌نگری و روحیات انسانی هر شخص و مکتبی با یکدیگر متفاوت است. اما آنچه مسلّم است این است که برای افتخار کردن می‌باید «کلّ» روایت را در نظر داشت و نه فقط تکه‌ای دل‌خواه از آن را.
اگر روایت تورات به تمامی درست و مبتنی بر واقعیت باشد (که بعید است)، کوروش به یهودیان خدمتی بزرگ کرد؛ خدمتی که با ظلم به دیگران توأم بود.
او در تورات دستِ دهنده به یهودیان و دستِ گیرنده از غیریهودیان دارد. اما از سوی دیگر، کوروش بابل را به باد فنا داد.
حال هر کس می‌تواند به کوروشی که نامش در تورات آمده، ببالد یا بتازد. ولی تاریخ برای بالیدن و تازیدن نیست، برای تجربه آموختن است.
نویسنده: رضا مرادی غیاث‌آبادی
منبع :
—-
بررسی ستایش کوروش در تورات
تردیدی وجود ندارد که تورات امروزی لزوماً همان مکتوبات انبیاء نیست. بلکه مجموعه‌ای از نوشته‌ها و یادداشت‌های کاهنان یهود در گذر تاریخ است. همان دشمنانی که در لباس علمای یهود وارد این دین الهی شدند و تا توانستند در آن کژی پدید آوردند. و در مسیر رسیدن به اهداف پلید خود حتی به پیامبران، پاک‌ترین آموزگاران تاریخ بشریت نیز رحم نکردند. در تورات امروزی پلیدترین و شوم‌ترین اتهامات به پیامبران الهی دیده میشود. از تهمت میگساری و عربده‌کشی و قتل و غارت انسان‌های بیگناه گرفته تا زنای با محارم و حتی تجاوز به عنف و… همگی موضوعاتی است که در تورات بر پیامبران نسبت داده شد. با این وجود اما نویسندگان تورات کوروش را ستوده‌اند! عجیب است؛ پیامبران را هدف زشت‌ترین ناسزاها قرار داده‌اند و در راه ترور شخصیتی آنان از هیچ تلاشی فروگذار نکرده‌اند، لیکن کوروش هخامنشی را ستوده‌اند! این امر هر خردمندی را به شک و تردید وا می‌دارد.
مواردی از تقدیر و ستایش کوروش توسط تورات
برای مثال در تورات آمده است که یهوه خدای یهود، کورش پادشاه فارس را برانگیخت تا فرمانروایی کرده و خانه‌ی خدا در اورشلیم را که توسط نبوکدنصر پادشاه بابل تخریب شده بود، بنا نماید. [۱] بنا بر این در تورات کورش برانگیخته و برگزیده‌ی خداوند نامیده شده است. همچنین در تورات آمده است که یهوه، کورش را شبان (چوپان) خود بر ملت‌ها می‌نامد. [۲] و همچنین کورش، مسیح یهوه نامیده شده است. [۳]
نقدها و بررسی‌ها:
۱. این گفتارهای تورات با بخش‌های دیگر آن در تناقض است. جالب است که بنا بر متن تورات، نبوکدنصر (بخت‌نصر) که به اورشلیم حمله کرد هم مأمور یهوه خدای بنی‌اسرائیل بود! در تورات، کتاب دانیال باب یکم، آیه دوم آمده است:
«و خداوند یَهُویاقیم پادشاه یهودا را با بعضی از ظروف خانه خدا به دست نبوکدنصر تسلیم نمود و او آنها را به زمین شِنعار به خانه خدای خود آورد و ظروف را به بیت المال خدای خویش گذاشت.»
و در ترجمه‌ی قدیم کتاب حبقوق، باب یکم، آیه ششم، آمده است که یهوه، کلدانیان (در ترجمه تفسیری: پادشاه بابیلون) را برمی‌انگیزد تا بنی‌اسرائیل را تنبیه کند. گرچه آنان ظالم و ستمگرند اما یهوه آنان را برگزید تا گنهکاران را عذاب کند. و نیز در کتاب دانیال باب یکم و دوم آمده است که دانیال در دربار نبوکدنصر به عنوان مشاور وی و یکی از اشراف درباری حضور داشت در حالی که وی به تلفظ کلدانی بَلْطَشَصّر نامیده میشد. نبوکدنصر نیز به حقانیت یهوه اقرار داشت. در تورات، کتاب دانیال، باب دوم، آیه چهل و هفتم:
«پادشاه به دانیال گفت براستی خدای شما خدای خدایان و خداوند پادشاهان و آشکار کننده اسرار است.»
همچنین دانیال نبی بنا بر کتاب دانیال باب چهارم، آیه نوزدهم برای نبوکدنصر و مستدام ماندن حکومت وی دعای خیر میکرد. و عجیب است که دانیال دشمنان نبوکدنصر و بدخواهان حکومت وی را لعنت کرده و برایشان آرزوی زوال و نابودی نمود!! در نتیجه هم نبوکدنصر و هم کوروش هر دو برگزیده‌ی خداوند هستند. گرچه دو رفتار کاملاً متضاد و متناقض از هم بروز دادند اما هر دو توسط یهوه برانگیخته شدند! پس برگزیده شدن یا به تعبیر بهتر، برانگیخته شدن به خودی خود ملاک برتری و تأیید نیست. چه اینکه در تورات، بنی‌اسرائیل نیز قوم برگزیده خداوند نامیده شدند. حال می‌توان با همین معیار آنان را درست‌کردار نامید؟ به راستی اینکه کورش توسط کاهنان به عنوان برگزیده خداوند معرفی شده، چه ارزشی دارد؟ مخصوصاً هنگامی که این امر با حقایق تاریخی تناقض دارد.
۲. اما اینکه کوروش شبان خداوند نامیده شده است، بدین معنا که امت‌ها همانند گاو و گوسفند هستند و باید چوپانی بر آنان گماشت؟ در حالی‌که می‌دانیم انسان در مسیر تعالی به چوپان نیاز ندارد بلکه به آموزگار نیازمند است. و همچنین درباره‌ی نامیده شده کورش به عنوان مسیح! شگفت‌انگیز است که در هیچ جای متن عبرانی و یونانی تورات، کورش مسیح خداوند نامیده نشده است. بلکه فقط در یکی از ترجمه‌های فارسی، مترجم به عنوان متن توضیحی، کورش را مسیح خداوند نامید! در حالی که در ترجمه رسمی انگلیسی آکسفورد که ترجمه‌ای مستقیم از متن عبرانی و یونانی است واژه‌ی YHWH’s instrument به معنی وسیله و سببی از اسباب خداوند نامیده شده است. [۴] و در ترجمه رسمی انتشارات عیلام به زبان فارسی که بر اساس ترجمه‌ی مستقیم از عبری آرامی است نیز برای کورش از واژه‌ی «برگزیده» برای پیشبرد امور، استفاده نموده است. [۵] که همین برگزیدگی و سبب برای اجرای امور را در نقد شماره یک پاسخ دادیم. و در ادامه نیز بیشتر بیان خواهد شد.
۳. در کتاب اشعیا آمده است:
«خداوند کوروش را برگزیده و به او توانایی بخشیده تا پادشاه شود و سرزمین‌ها را فتح کند و پادشاهان مقتدر را شکست دهد. خداوند دروازه‌های بابل را بروی او باز میکند؛ دیگر آنها بروی کوروش بسته نخواهند ماند.» [۶]
روشن است که کورش به این دلیل برگزیده خداوند نامیده شده که توانست امّت‌ها (در واقع امت‌های مخالف یهود) را مغلوب ساخته و کمر پادشاهان را بگسلد! و همچنین در تورات از قول دانیال نبی آمده است:
«در سال سوم سلطنت بلشصر، نوه‌ی نبوکدنصر، در خواب دیدم که در شهر سلطنتی شوش واقع در استان عیلام، در کنار رودخانه اولای ایستاده بودم. وقتی به اطراف نگاه می‌کردم، یک قوچ دیدم که دو شاخ بلند داشت و کنار رودخانه ایستاده بود. سپس دیدم یکی از این شاخ‌ها رشد کرد و از شاخ دیگر بلندتر شد. این قوچ بسوی مغرب، شمال و جنوب شاخ می‌زد و هیچ جانداری نمی‌توانست با او مقابله کند یا از چنگش جان سالم به در برد. او هرطور می‌خواست عمل میکرد و بزرگ میشد. در حالی که درباره آنچه دیده بودم فکر می‌کردم، ناگهان یک بز نر از غرب ظاهر شد. او آن‌قدر سریع می‌دوید که موقع دویدن پاهایش به زمین نمی‌رسید. این بز که یک شاخ بلند در وسط چشمانش داشت. با تمام قدرت بطرف آن قوچ دو شاخ دوید. سپس با غضب بر قوچ حمله برد و دو شاخش را شکست و او را که یارای برابری نداشت به زمین کوبید و پایمال کرد، و کسی نبود او را از دستش نجات دهد.» [۷]
و در ادامه آمده است که:
«آن قوچ دو شاخ را که دیدی، پادشاهی ماد و پارس است. آن بز نر، پادشاهی یونان است و شاخ بلندی که در وسط دو چشمش بود، اولین پادشاه آن مملکت می باشد.» [۸]
روشن است که بر اساس این فقره از تورات، کوروش هخامنشی ستوده شده است چون همانند یک بز شاخدار به دیگران شاخ زد و به تعبیر صریح‌تر، با شاخ‌های خود دشمنان یهود را پاره پاره نمود! این است یکی از اسرار تمجید از کورش در تورات. همچنین کاهنان و نویسندگان تورات از کورش تقدیر نموده‌اند چون بنا بر تورات وی آنان را از اسارت نجات داد. [۹] کاهنان از کورش تقدیر نمودند چون بنا بر تورات، کتاب عزرا، کورش هزاران قطعه طلا و نقره و دیگر جواهرات قیمتی از خزینه‌ی بابیلون به رئیس یهودیان هدیه داد! [۱۰] کاهنان و نویسندگان تورات، کورش را ستوده‌اند کورش همسایگان و تمامی اقوام را مجبور کرد تا سرمایه‌های خود را به رؤسای کاهنان یهود بدهند! [۱۱]
۴. تورات به شدت از پرستش بت‌ها نهی میکند و حتی بت‌هایی چون بعل و مردوک را به صراحت نام می‌برد و پرستش آنان را مایه‌ی خشم و غضب خداوند معرفی میکند. برای مثال در تورات، کتاب ارمیا [۱۲] و همچنین در کتاب اشعیا:
«من یهوه هستم و اسم من همین است. و جلال خود را به کسی دیگر و ستایش خویش را به بت‌های تراشیده نخواهم داد.» [۱۳]
و همچنین در تورات، کتاب حزقیال، بت‌پرستی مایه آلودگی وجود معرفی شده است. برای مثال:
«و آب پاک بر شما خواهم پاشید و طاهر خواهید شد. و شما را از همه نجاسات و از همه بت‌های شما طاهر خواهم ساخت.» [۱۴]
این در حالی است که کورش در منشور معروف خود به ستایش بت مردوک و دیگر بت‌ها پرداخته است و حتی بنا بر متن تاریخ در راه ترویج بت‌پرستی و تحکیم معبد اساهیل تلاش بسیار نمود. [۱۵] چگونه ممکن است برگزیده‌ی خداوند، مروّج بت‌پرستی باشد؟ در حالی‌که خدای او از بت‌پرستی بیزار است! چگونه ممکن که برگزیده‌ی خداوند و شبانی که وی برای بشریت انتخاب نموده، آلوده به پلیدی‌ها و مغضوب خداوند باشد؟ چگونه ممکن است که کورش برگزیده‌ی خداوند و پادشاه زمین باشد، در حالی‌که در تورات آمده است:
«یهوه چنین می‌فرماید: گوشت را با خونش می‌خورید و چشمان خود را بسوی بت‌های خویش برمی‌افرازید و خون می‌ریزید. پس آیا شما وارث زمین خواهید شد؟» [۱۶]
به راستی چگونه ممکن است چنین افرادی وارث زمین گردند؟ در تورات خداوند خطاب به موسی میگوید:
«مذبح‌هاى ایشان را منهدم سازید، و تمثال‌هاى ایشان را بشکنید و اشیریم ایشان را قطع نمایید، و بت‌های تراشیده ایشان را به آتش بسوزانید. زیرا که تو براى یهوه خدایت، قوم مقدس هستى. یهوه خدایت تو را برگزیده است.» [۱۷]
حال چگونه ممکن است کسی که خلاف این سخن عمل کرده و به ساخت بتکده‌ها و معابد بت‌پرستی پرداخته برگزیده‌ی واقعی خداوند باشد؟! چگونه ممکن است کسی که در راه اعتلای نام مردوک تلاش کرده و آن را با تمام وجود ترویج داده، برگزیده‌ی واقعی خداوند و مورد رضایت او باشد؟! در حالی‌که در تورات، کتاب ارمیا آمده است:
«کلام خداوند درباره بابل اینست سخنانی که خداوند علیه بابل و مردم آن به من فرمود: به همه قوم‌ها اعلام کنید و بگویید که بابل ویران خواهد شد. بت مردوک و سایر بت‌های بابل سرافکنده و رسوا خواهند شد.» [۱۸]
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. تورات، کتاب دوم تواریخ، باب ۳۶ آیه ۲۲ – ۲۳ و کتاب عزرا باب ۱ آیه ۷ – ۱۱
[۲]. تورات، کتاب اشعیا باب ۴۴ آیه ۲۸
[۳]. اشعیا باب ۴۵ آیه ۱ – ۲
[۴]. بر اساس نسخه ی آکسفورد:
The Oxford Bible Commentary , John Barton & John Muddiman ,Oxford University Press , Pp 471 , Isaiah 45 : 1-7
[۵]. کتاب مقدس، انتشارات ایلام، بریتانیا، چاپ سوم ۲۰۰۲ میلادی، اشعیا ۴۵ : ۱ – ۲
[۶]. اشعیا باب ۴۵ آیه ۱ – ۲
[۷]. کتاب دانیال، باب ۸ ، آیه ۱ – ۷
[۸]. کتاب دانیال، باب ۸ ، آیه ۲۰ – ۲۱
[۹]. اشعیاء، باب ۴۵ آیه ۱۳ و عزرا، باب ۲ آیه ۱
[۱۰]. عزرا، باب ۱ آیه ۷ – ۱۱
[۱۱]. عزرا، باب ۱ آیه ۴ – ۶
[۱۲]. ارمیا، باب ۱۱ آیه ۱۲ – ۱۳، و همچنین در ارمیا، باب ۳۲ آیه ۲۷ – ۲۹
[۱۳]. اشعیا، باب ۴۲ آیه ۸
[۱۴]. توات، کتاب حزقیال، باب ۳۷ آیه ۲۳ و همچنین باب ۳۶ آیه ۲۵
[۱۵]. رجوع کنید به: کورش و پرستش مردوک
[۱۶]. کتاب حزقیال، باب ۳۳ ایه ۲۵
[۱۷]. سِفر تثنیه، باب ۷ آیه ۵ – ۶
[۱۸]. ارمیا، باب ۵۰ آیه ۱ – ۳
منبع: پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب
—-
کوروش هخامنشی و پرستش مردوک
در منشور منسوب به کوروش هخامنشی وی بارها از مردوک / مردوخ خدای خدایان ساختگی و دروغین مردم بابیلون (بابل) نام برده و او را ستوده است.
کوروش مردوک را پادشاه آسمان و زمین معرفی میکند، او را ناظر بر خود می‌داند، میگوید از اینکه برخی از مردم بابیلون خدایانی دیگر را پرستش میکنند خشمگین است. کوروش میگوید که این پادشاهی هدیه‌ای از جانب مردوک است و مردوک از او راضی است.
وی میگوید که همواره به دنبال پرستش و نیایش مردوک بوده؛ خود را برگزیده‌ی وی می‌داند. مردوخ به او پیروزی عطا کرد. کورش وی را سرور بزرگ خود معرفی میکند. مردوخ به کوروش برکت میدهد و کوروش از او بسیار می‌ترسد. [۱]
در کتاب تاریخ ایران باستان استاد حسن پیرنیا می‌افزاید که کوروش در تحکیم پایه‌های معبد مردوک / معبد اساهیل بسیار تلاش کرد و در راه تزیین و آباد ساختن معبد مردوخ کوشش بسیار نمود. [۲]
اما به راستی این مردوککیست که کورش او را خدای خدایان می‌داند؟
در پاسخ به این پرسش استاد عباس قدیانی میگوید:
مردوک ( Marduk ) رب النوع بابلی ها (پسر خداى آسمان و قائم مقام او) در دوران کاسیان به ریاست خدایان بابل ارتقا یافت. طبعاً مرکز پرستش او بابل بود. [۳]
مردوک خدای خدایان بابل بوده و دارای فرزندانی نیز بوده است، برای مثال نبو نام فرزند او بود. [۴]
سنگ نگاره مردوک یا مردوخ به شکل انسان بالدار
کشف شده در کاخ آپادانای شوش، در موزه لوور
حسن پیرنیا در تاریخ ایران باستان اشاره میکند که مردوک – خدای خدایان – در بابل، به صورت مجسمه، یعنی بت بود. [۵] گرانتوسکی نیز تصریح میکند که:
خشایارشا دستگاه شاهى بابل را منحل و معبد بزرگ بابلی‌ها را ویران کرد، مجسمه خداى بزرگ بابلی‌ها یعنى مردوک را به پارس برد. [۶]
سر پرسی سایکس میگوید که مردوخ توسط نبوکد نصر اول از عیلام به بابل بازگردانده شد! [۷] همین سخن سایکس نشان‌گر این است که مردوک به صورت مجسمه یا بت بود نه چیزی دیگر. و ایشان، به صراحت از بت بودن مردوک حکایت میکند. [۸]
پس روشن است که کوروش هخامنشی بت مردوک را پرستش می‌نمود.
لیکن برخی چنین توجیه کرده‌اند که کورش به همه‌ی ادیان به دیده احترام می‌نگریست به همین علت همه‌ی ادیان را به رسمیت می‌شناخت!
اما باید دانست که این توجیه صحت ندارد و می‌توان گفت که توجیهی بی‌ارزش است. چون احترام به بت‌پرستی در واقع توهین به یکتاپرستی است. به رسمیت شناختن بت‌ها و خدایان دروغین، بی‌احترامی به خدای یگانه است.
به حکم خرد پویا، اجتماع نقیضین محال است. چگونه ممکن است انسان در آن واحد هم یکتاپرست باشد و هم دوستدار، مدافع و مروّج بت‌پرستی؟!
چون اگر دقت کنیم می‌بینیم که سخنان کورش درباره‌ی مردوک بسیار فراتر از احترام است و به ستایش و نیایش و پرستش انجامیده و حتی به ترویج و تحکیم معبد مردوک رسیده است. هرگونه به رسمیت شناختن بت پرستی، کمک به فراگیر نشدن یکتاپرستی در جهان است.
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. ترجمه فارسی از متن اصلی بابلی؛ پروفسور شاهرخ رزمجو، بخش خاور میانه موزه بریتانیا، کلیک کنید.
The British Museum , persian translation of the text on the Cyrus Cylinder
[۲]. تاریخ ایران باستان حسن پیرنیا، ناشر: دنیاى کتاب، تهران، چاپ اول، ج۱ ص۳۹۱
[۳]. عباس قدیانى، فرهنگ جامع تاریخ ایران، انتشارات آرون، تهران، چاپ ششم ج۲ ص۷۶۶
[۴]. همان، ج۲ ص۸۱۷
[۵]. تاریخ ایران باستان حسن پیرنیا، ناشر: دنیاى کتاب، تهران، چاپ اول، ج۲ ص۱۵۳۲، ج۱ ص۷۰۰ – ۶۹۹
[۶]. ادوین گرانتوسکى، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزى، انتشارات پویش، تهران، چاپ اول، ص۹۸
[۷] سِر پرسى سایکس، تاریخ ایران، ترجمه سید محمدتقى فخر داعى گیلانى، ناشر: افسون، تهران، چاپ هفتم، ج۱ متن، ص۱۰۴
[۸]. همان، متن ج۱، ص۱۰۳
—–
کوروش هخامنشی در منابع کهن ایرانی
۱- کوروش هخامنشی در متون اوستایی
نام کورش در متون اوستایی (اعم از یسناها، یشت‌ها، ویسپرد، وندیداد و خرده‌اوستا) نیامده است.
۲- کوروش هخامنشی در متون شرق ایرانی
نام کورش در متون شرق ایرانی (اعم از سغدی، بلخی، خوارزمی، سکایی و جز آنها) نیامده است.
۳- کوروش هخامنشی در متون فارسی باستان
در متون فارسی باستان هخامنشی اطلاعاتی در باره کورش وجود ندارد، اما در دو جا نام او به شکل‌های زیر آمده است:
یک‌بار در کتیبه‌های کوتاه و مکرر مشهد مادر سلیمان (پاسارگاد احتمالی):
«من کورش، شاه هخامنشی»؛
و دیگری در کتیبه داریوش در بیستون که کمبوجیه و بردیا پسران کورش معرفی شده‌اند:
«پسر کورش به نام کمبوجیه از دودمان ما در اینجا شاه بود»، «مغ گئومات به دروغ چنین می‌گفت که من بردیا پسر کورش هستم»، «وَهیَزداتَه به دروغ چنین می‌گفت که من بردیا پسر کورش هستم».
۴- کوروش هخامنشی در متون پهلوی اشکانی
نام کورش در متون پهلوی اشکانی (پارتی) نیامده است.
۵- کوروش هخامنشی در متون پهلوی ساسانی
نام کورش در متون پهلوی ساسانی (اعم از کتیبه‌ها و کتاب‌ها) نیامده است.
۶- کوروش هخامنشی در متون مانوی
نام کورش در متون مانوی نیامده است.
۷- کوروش هخامنشی در متون فارسی
الف) کورش هخامنشی در شاهنامه فردوسی
نام کورش در شاهنامه فردوسی نیامده است.
ب) کورش هخامنشی در شعر و ادبیات فارسی
نام کورش در شعر و ادبیات فارسی نیامده است.
ج) کورش هخامنشی در تاریخ‌نامه‌های ایرانی
نام کورش چند بار به شکل‌های کورش، قورش، قورس همراه با شرح مختصری از او در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، تاریخ پادشاهان و پیامبران حمزه اصفهانی و چند متن دیگر آمده که بازتاب و تلخیصی از کتاب تورات یهودیان است.
حمزه اصفهانی نام کورش را یک نام عبرانی یهودی می‌داند.
این همه‌ی آنچه بود که در متون ایرانی در باره‌ی کوروش آمده است. سکوت منابع ایرانی در قبال نام کوروش نشان میدهد که ایرانیان با اینکه اندکی با نام او آشنا بوده‌اند، اما کوروش در بهترین حالت شخصیتی ناچیز بوده است که ایرانیان برای او اهمیتی قائل نبوده‌اند.
—-
خلاصه‌ای از تاریخ حیات کوروش
بررسی نظریه کوروش ذوالقرنین حیات کوروش
کوروش کبیر را به‌حق بنیان‌گذار شاهنشاهی هخامنشی خوانده‌اند. او که از پایگاه جغرافیایی محدودی در پارس سر برآورده بود، در مدت سه دهه (۵۳۰-۵۵۹ ق.م) تمامی امپراتوری‌های بزرگ شرق نزدیک، مشتمل بر ماد، لیدیه و بابل را تحت سیطره خود درآورد. (۱)
گزارش‌های تاریخی مربوط به دوران حیات کوروش را می‌توان به دو دسته‌ی کلّی تقسیم نمود:
دسته‌ی نخست، اسنادی هستند که از حفریّات کاوشگران به‌دست آمده و اطلاعاتی را از وقایع یک مقطع تاریخی خاص، مکشوف می‌نماید. از میان این اسناد می‌توان به سالنامه نبونید (۲) پادشاه بابل و نیز استوانه کوروش (۳) که بیانیه کوروش حین فتح بابل است، اشاره نمود. (۴)
دسته‌ی دوم، منابع کلاسیک و یا نوشته‌های یونانی-رومی مورّخین عهد قدیم هستند که شاخص‌ترین آنان عبارتند از هرودوت، گزنفون و کتزیاس. (۵)
البته مورّخین دیگری نیز به بیان تاریخ کوروش پرداخته‌اند، لیکن اهمیت مطالب به‌دست آمده از این سه مورّخ از مابقی مورّخین بیشتر است. چرا که مورّخین متأخّر یا در بیاناتشان از مورّخین متقدّم به‌ویژه هرودوت پیروی نموده‌اند و یا مطالبی را ذکر کرده‌اند که در نقل آن تفرّد داشته و نمی‌توان به آن اعتماد نمود. زیرا که فاصله زمانی آنان تا وقایعی که شرح نموده‌اند از هرودوت، گزنفون و کتزیاس بیشتر بوده است.
گفتنی‌است تاریخ زندگانی کوروش در ابتدا از نوشته‌های مورّخین متقدّم به‌دست می‌آمد، اما با اسنادی که از حفریّات بابل و دیگر نقاط یافت شد، نکته‌های جدیدی در رابطه با این دوره از تاریخ حاصل گردید که گاه مؤیّد منابع کلاسیک بوده و گاه تناقضاتی با آن داشته است. (۶)
در این بخش تلاش شده است تا با تکیه بر هر دو گروه از اسناد فوق‌الذکر، شرحی از مقاطع گوناگون زندگی کوروش ارائه شده و در مواردی نیز به تعارضات بین این اسناد اشاره گردد. اما پیش از ورود به این بحث شایسته است توضیحی اجمالی درباره مورّخین ثلاثه یونانی ارائه شود.
هرودوت و گزنفون
نخستین مورّخی که نوشته‌های او به‌دست ما رسیده، هرودوت است که در هالیکارناس (۷) در آسیای صغیر دیده به جهان گشود. (۸) اگرچه او را پدر مورّخین خوانده‌اند، ولی در واقع امر، او نخستین مورّخ نبوده است، زیرا قبل از او اشخاص دیگر از یونانی‌ها مانند هکاته مطالبی را نوشته‌اند که تنها بخش اندکی از آن به‌دست ما رسیده و ظنّ قوی می‌رود که هرودوت و مورّخین قرون بعد از این نوشته‌ها استفاده کرده‌اند، بی‌این‌که اسم مؤلف را برده باشند. (۹)
هرودوت گوید، که درباره کوروش در زمان او چهار روایت وجود داشته و آنچه را که او نوشته از قول پارسی‌هایی است، که نمی‌خواستند بیش از اندازه کارهای کوروش را جلوه دهند. شاید علت اختلافی که بین نوشته‌های سه مورّخ مذکور مشاهده میشود، همین بوده، که هرکدام روایتی را پیروی کرده‌اند. (۱۰)
مورّخ دیگر گزنفون است که بین سال‌های ۴۳۰-۳۵۲ ق.م می‌زیسته و از شاگردان سقراط حکیم بوده است. این شخص مصنّفات زیادی از خود باقی گذاشته و در میان آنها سه کتاب او به شرح مطالبی از تاریخ ایران می‌پردازد که یکی از کتب مذکور با نام سیروپدی (۱۱) یا «تربیت کوروش» به ذکر احوال کوروش اختصاص دارد. (۱۲)
برخی محقّقین این تألیف را نتیجه‌ی تخیّلات او دانسته و گفته‌اند که نویسنده مزبور خواسته در این کتاب پندهای اخلاقی به یونانی‌ها بدهد و با این مقصود برای کمال مطلوب خود کوروش را انتخاب کرده است، تا در ضمن توصیف زندگانی او، عقاید خود را راجع به تربیت جوانان، پرهیزکاری و سایر صفات حسنه، که باید در آنان باشد، و نیز راجع به فنّ اداره‌کردن مردمان بیان کند. با وجود این نمی‌توان نوشته‌های این نویسنده را کنار گذاشت، زیرا گفته‌های او در کلیات همان است که دیگران نیز درباره کوروش نوشته‌اند. (۱۳)
به اذعان برخی از پژوهشگران، مواردی یافت میشود که گزارش‌های تاریخی گزنفون در قیاس با هرودوت، مطابقت بیشتری با منابع شرقی دارد. لذا در این موارد یا در مواقعی که هرودوت گزارشی از یک واقعه خاص به‌دست نمی‌دهد، مراجعه به نوشته‌های گزنفون ضرورت دارد. (۱۴)
با توجه به رویکردی که گزنفون در نگارش سیروپدی داشته، از بین اقوالی که درباره کوروش موجود بوده است، عموماً مواردی را برگزیده که با ستایش او نسبت به کوروش سازگاری بیشتری داشته است. (۱۵)
سومین مورخ کتزیاس نام دارد که مدت ۱۷ سال (۴۱۵-۳۹۸ ق.م) معالج پروشات ملکه ایران، یعنی زن داریوش دوّم و طبیب اردشیر دوّم هخامنشی بوده و کتبی در تاریخ ایران و هند نگاشته است. عمده آثار کتزیاس مفقود شده و به‌دست ما نرسیده است، ولی بخشی از نوشته‌های او در آثار در فوتیوس (۱۶)، نیکولاس دمشقی (۱۷)، پلوتارک (۱۸) و دیودور سیسیلی (۱۹) ذکر شده و تا زمان ما باقی است. (۲۰)
راجع به کیفیّت نوشته‌های او راجع به ایران باید گفت که نوشته‌های او، ایرانِ دوره هخامنشی را پست‌تر از آنچه هرودوت توصیف کرده می‌نمایاند. دلیل اینکه در زمان او انحطاط ایران بیش از زمان هرودوت بوده است. (۲۱)
در ادامه با استناد به الواح بابلی و کتب مورّخین ثلاثه، مطالبی در ارتباط با ادوار گوناگون حیات کوروش از دوره کودکی تا زمان مرگ او ارائه می‌گردد.
از کودکی تا غلبه بر پادشاه ماد
وقایع مربوط به تولد و کودکی کوروش را بابلی‌ها خیلی مختصر نوشته‌اند و مورّخین یونانی اگرچه بیشتر به تفصیل پرداخته‌اند، لیکن اختلافاتی بین نوشته‌های آنها موجود است.
بنابرآن‌چه هرودوت نقل نموده، آستیاگ، شاه ماد در خواب دید که از شکم دختر او ماندانا، تاکی رویید که تمام آسیا را فراگرفت. شاه، مغ‌ها را جمع کرده تعبیر این خواب را خواست و آنها گفتند دختر شاه پسری زاید که تمام آسیا را تسخیر نماید.
آستیاگ از این تعبیر در فکر شد و بالاخره صلاح دید دختر خود را به شخصی دهد که هوس طغیان در سر نداشته باشد. با این خیال کمبوجیه پادشاه پارس را که دست‌نشانده ماد بود اختیار کرد و همین‌که دخترش پسری آورد او را به وزیرش هارپاگ سپرد و امر به کُشتن وی کرد. وزیر هم اجرای این امر را از شبان خود خواست و چون اتفاقاً در همان اوان زن چوپان طفلی زایید که مرده به‌دنیا آمده بود، زن مانع از کشتن کوروش شده او را به فرزندی اختیار کرد.
پس آن طفل در خفا بزرگ شد تا به سن دوازده‌سالگی رسید و هم‌بازی وزیرزاده‌ها گردید. روزی اتفاقاً در حین بازی با آنها تندی و سختی کرد و آنها شکایت او را نزد شاه بردند. شاه کوروش را طلبید و از شجاعت او در حیرت شد. پس از تحقیقات معلوم گردید که این پسر نوه اوست. ظاهراً شاه از این قضیه خشنود شد ولی بعد کوروش را با مادرش به پارس فرستاد و وزیری را که غفلت در امر شاه کرده بود سیاست نمود.
کوروش در ولایت خود به آموختن اسب‌سواری و تیراندازی پرداخت تا به رشد رسید و طوایف پارس را متحد کرده، بر شاه ماد قیام نمود. در وهله‌ی اول کوروش شکست خورد، لیکن مأیوس نشده بر تلاش خود افزود تا آنکه شاه ماد لشکری برای دفع کوروش فرستاد و نهایتاً طیّ جنگ سختی که در نزدیکی پاسارگاد روی داد، کوروش فاتح گردید.
نوشته‌های هرودوت درباره مقاطع آغازین حیات کوروش اگرچه آمیخته به افسانه است، ولی به‌خوبی می‌رساند که پارسی‌ها و بلکه مادی‌ها هم از شاه ماد ناراضی بوده‌اند و در سقوط ماد کمک‌هایی از طرف آنها به کوروش شده و کوروش طوایف پارس را متحد نموده و از این طریق فاتح شده است.
منابع جدید در این زمینه منحصر به نوشته‌های نبونید پادشاه بابل است که این واقعه را چنین نوشته:
او (شاه ماد) قشونی جمع کرده به جنگ کوروش رفت ولیکن لشکر او یاغی شد و ایخ‌توویگو (آستیاگ) را گرفته تسلیم کوروش نمود. پس از آن کوروش همدان را تسخیر کرد، طلا و نقره و ثروت زیاد به تصرّف او درآمد و تمام این غنائم را به انشان برد. (۲۲)
حمله به ارمنستان
راجع به تسخیر ارمنستان، هرودوت و سایر مورخین یونانی-رومی که غالباً از نوشته‌های او پیروی کرده‌اند، چیزی ننوشته‌اند. چرا که ارمنستان جزئی از دولت ماد بود و هنگامی‌که دولت ماد به کوروش رسید، دیگر لازم ندیدند ذکری از ارمنستان به میان آورند؛ چنان‌که هرودوت راجع به فینیقیه و سایر مستملکات بابل که جزء دولت کوروش گردید نیز ذکری نکرده است. از نویسندگان قدیم، گزنفون تنها فردی است که از قشون‌کشی کوروش به ارمنستان صحبت کرده و زمان حمله مذکور را قبل از لشکرکشی به لیدیه عنوان نموده است. (۲۳)
تسخیر لیدیه
پس از تسخیر همدان، امپراتوری ماد تحت تسلّط کوروش درآمد و بزرگ شدن پارس باعث تشویش سه دولت نامی آن زمان یعنی لیدیه، بابل و مصر گردید. پس این دولت‌ها وارد مذاکره شدند تا در مقابل کوروش اتحادی تشکیل دهند.
در این هنگام که خبر سقوط دولت ماد و قوی شدن پارس در آسیای‌غربی منتشر شده و دولت‌های آن زمان را متوحّش کرده بود، کرزوس پادشاه لیدی همسایه غربی کوروش، اندیشناک شد که آیا باید به جنگ دفاعی اکتفا نماید یا به ایران حمله برد. بالاخره لیدیه بنای حمله را گذارد و با اسپارت (یکی از دول یونانی) وارد مذاکره شده آن را به طرف خود جلب کرد. بابل و مصر هم با دولت لیدی متحد شدند و پس از آن کرزوس عزیمت ایران نمود و در پاییز آن سال جنگ سختی بین لشکر لیدی و پارسی روی داد که به‌دلیل مقاومت لیدی‌ها بی‌نتیجه ماند.
چون زمستان فرا رسید، پادشاه لیدی به‌زعم آنکه پارسی‌ها پس از مشاهده مقاومت شدید لشکر او جرأت نخواهند نمود در زمستان به خاک لیدیه تجاوز نمایند، قشون خود را مرخّص کرد. با این نیت که در سال بعد قشون متّحدین یعنی بابل و مصر هم رسیده، کار پارس خاتمه خواهد یافت. لیکن کوروش فوراً با دولت بابل داخل مذاکره شده، قرارداد صلحی با نبونید بست و بعد به قصد سارد عزیمت نمود.
در این احوال کرزوس مجبور شد به عجله قشونی جمع کرده در نزدیکی پایتخت با لشکر کوروش جنگ کند. پادشاه لیدی اوّل سواره‌نظام خود را که ممتاز بود به جنگ کوروش فرستاد، اما شترهایی که کوروش در پیش صفوف خود واداشته بود موجب وحشت اسب‌ها گردیدند و پس از آن جنگ به غلبه پارسی‌ها و تسخیر سارد پایتخت لیدیه در سال ۵۴۶ ق.م. خاتمه یافت.
لازم به ذکر است که سرداران کوروش پس از تسخیر لیدیه تعدادی از مستعمرات یونان در آسیای صغیر را نیز تحت سلطه خویش درآوردند. (۲۴)
تسخیر ممالک شرقی
سرعت عملیات جنگی کوروش در لیدیه مجالی به بابل و مصر برای تجهیزات نداده و حالا هرکدام منتظر بودند که مورد حمله کوروش واقع شوند. لیکن کوروش فوراً توجّهی به بابل نکرده به ممالکی که در مشرق پارس و ماد واقع بود عزیمت نمود. کیفیّات جنگ‌های او در آن حدود مشخص نیست، اما همین‌قدر معلوم است که در مدت ۸ سال مشغول لشکرکشی و جهانگیری در طرف مشرق و شمال ایران بود و از طرف شمال تا رود سیحون پیش رفت و در کنار آن رود شهری به اسم خود بنا کرد.
از طرف مشرق نیز تقریباً تا رود سند پیش رفت و پس از آنکه حکومت خود را در مشرق و مغرب محکم نمود، به طرف بابل متوجه گردید. با این حال بعضی از محقّقین بر این عقیده‌اند که لشکرکشی‌های کوروش به‌طرف مشرق و شمال‌شرق بعد از تسخیر بابل بوده است. (۲۵) به‌زعم پیرنیا ظنّ قوی این است که کوروش ابتدا به ممالک شرقی و سپس به بابل یورش برده است، زیرا شخصی مانند کوروش، که حزمش با عزمش مساوی بود، تا از پشت سر خود مطمئن نمی‌شد، قصد بابل را نمی‌کرد. (۲۶)
تسخیر بابل
گرفتن بابل کار بسیار مشکلی به‌نظر می‌آمد، زیرا استحکام برج و باروهای این شهر شهره آفاق بود. با وجود این، کوروش قصد تسخیر آن را نمود و در بهار ۵۳۹ ق.م. لشکر ایران از دجله عبور کرد. در بابل بعد از بخت‌النّصر که در ۵۶۱ ق.م. درگذشت، در مدت شش سال سه نفر پادشاهی کردند و در ۵۵۵ ق.م. روحانیون بابل تاجری به‌نام نبونید را بر تخت نشاندند. این شخص آدمی نبود که بتواند دولت بابل را در چنین موقعیت مهمّی حفظ کند.
راجع به تسخیر بابل به‌دست کوروش اطلاعاتی از منابع جدید و کلاسیک حاصل شده است؛ براساس متون یونانی، واقعه تسخیر بابل از این قرار بود که پادشاه بابل در نزدیکی آن شهر با پارسی‌ها جنگ کرده، شکست خورد و با عده زیادی از سپاهیان خود به بابل پناه برد. در این موقع ریاست قشون بابل به پسر پادشاه که بلشازار نام داشت محوّل شد. گرفتن شهر با حمله محال بود و با محاصره هم خیلی طول می‌کشید، زیرا بابلی‌ها در اراضی وسیعی که در شهر بابل داشتند کشت و زرع می‌کردند. بنابراین به امر کوروش رود فرات را برگردانیدند و پس از آنکه در مجرای قدیم، آب کم شد، قشون ایران از آن راه وارد بابل گردید.
بنابر آنچه از منابع جدید یا الواح بابلی به‌دست آمده، ارتش کوروش بدون جنگ وارد بابل شد و پس از تسخیر بابل، در معبد بزرگ بابل موافق مراسم مذهبی بابلی‌ها تاج‌گذاری کرد و احترام زیادی به مذهب و معتقدات اهالی نمود!
کوروش به ملّت بنی‌اسرائیل که از زمان بخت‌النصر در اسارت بودند هم مهربانی و ملاطفت ابراز نمود. ظروف طلا و نقره را که بخت‌النصر از بیت‌المقدس آورده بود به آنها بازگرداند و اجازه داد به فلسطین مراجعت کرده در بیت‌المقدس معابد قدیم را که آشوری‌ها خراب کرده بودند تعمیر نمایند و معبد جدیدی بنا کنند! (۲۷)
بیشتر بدانیم : اسطوره تبعید یهودیان به بابل
بعد از تسخیر بابل تمام سرزمین‌هایی که مطیع آن بودند از جمله فلسطین و فینیقیه به اطاعت کوروش درآمدند. (۲۸)
کوروش و آزادی یهودیان
لشکرکشی به شمال‌شرق ایران و مرگ کوروش
از تمام روایات غیر از روایت گزنفون چنین استنباط میشود که کوروش پس از تسخیر بابل، در شمال و شرق ایران به سکاها (۲۹) پرداخته و حدود ایران را به سیحون رسانید، ولی در باب سرنوشت او، گفته‌های مورّخین مذکور مختلف است. عده‌ای بر این باورند که کوروش در این جنگ فاتح شده و گروهی نیز معتقدند که کوروش در این جنگ شکست خورده و کشته شده است.
گزنفون اما واقعه را کاملاً متفاوت نقل نموده است. به بیان او، کوروش در پارس و به مرگ طبیعی درگذشته است. هرودوت این‌طور عنوان نموده که روایات در باب مرگ کوروش مختلف بوده و او چیزی را که به حقیقت نزدیک‌تر می‌دانسته، نوشته است. ضمناً تردیدی نیست، که گزنفون روایتی را اتخاذ کرده که با ستایش او نسبت به کوروش موافقت داشته باشد. (۳۰)
بیشتر بدانیم: پیرامون مرگ کوروش و مقبره او
ادامه دارد… حیات کوروش
نویسنده: احسان روحی / با تلخیص توسط اندیشکده مطالعات یهود
پی‌نوشت‌ها: حیات کوروش
(۱) کوروش بزرگ پادشاه باستانی ایران؛ نوشته: تورج دریایی، ترجمه: آذردخت جلیلیان، انتشارات توس، تهران، ۱۳۹۳، ص۱۱
(۲) Nabonidus Chronicle
(۳) Cyrus Cylinder
(۴) Wiesehofer josef. Ancient Persia. IB Tauris, 2001, p. 44.
(۵) Shahbazi, S., “The Achaemenid Persian Empire (550-330 BCE).” In The Oxford handbook of Iranian history. Daryaee, Touraj, ed. Oxford University Press, 2011, p. 121.
(۶) تاریخ ایران باستان؛ نوشته: حسن پیرنیا، انتشارات دنیای کتاب، تهران، ۱۳۷۵، ج۱، ص۵۹-۶۶
(۷) Halicarnassus
(۸) Luce, T. The Greek Historians. Psychology Press, 1997, p. 26.
(۹) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۶۶
(۱۰) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۲۳۳
(۱۱) سیروپدی (Cyropedie) با عنوان «کوروش‌نامه» انتشار یافته و توسط آقای رضا مشایخی ترجمه شده است.
(۱۲) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۷۳
(۱۳) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۲۴۳
(۱۴) Hirsch, S. W. “1001 Iranian Nights: History and Fiction in Xenophon’s Cyropaedia”, in The Greek Historians: Literature and History: Papers Presented to A. E. Raubitschek. Saratoga CA: ANMA Libr, 1985, p. 80.
(۱۵) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۴۷۱
(۱۶) Photius
(۱۷) Nicolaus of Damascus
(۱۸) Plutarch
(۱۹) Diodorus of Sicily
(۲۰) Waters, M. Ctesias’s Persica and Its Near Eastern Context. University of Wisconsin Press, 2017, p. 9.
(۲۱) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۷۴
(۲۲) تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه؛ نوشته: عباس اقبال آشتیانی، انتشارات خیام، تهران، ۱۳۸۰، ص۶۲-۶۴
(۲۳) ر.ک: کوروش‌نامه، ص۷۱-۸۴؛ تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۳۷۶
(۲۴) Frye, The History of Ancient Iran, p. 93.
(۲۵) تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه، ص۶۸
(۲۶) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۳۷۵
(۲۷) تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه، ص۶۸-۷۰
(۲۸) Shahbazi, “The Achaemenid Persian Empire (550-330 BCE)”, p. 125.
(۲۹) سکاها اقوامی بدوی با خصوصیات تهاجمی بوده‌اند که در نواحی بسیار گسترده از غرب چین گرفته تا مناطق شرقی اروپا ساکن بودند که مفسرین و محققین مختلف از جمله ابوالکلام آزاد آنها را معادل با یأجوج و مأجوج دانسته‌اند. برای اطلاعات بیشتر در رابطه با این اقوام ر.ک: تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۵۷۸
(۳۰) تاریخ ایران باستان، ج۱، ص۴۷۰-۴۷۱
منبع: کتاب «در جستجوی ذوالقرنین»؛ نوشته: «احسان روحی»، نشر «نگاه معاصر»، چاپ اول، ۱۳۹۷.
