نام مقاله : تفسیر روایی سوره اسراء آیه 12 + ماه تولید کننده نور است (ماه طبق تعریف نجوم کروی ، بازتاب گر نور خورشید نیست)
آیه ۱۲ – سوره اسراء
وَ جَعَلْنَا الَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنا آيَةَ الَّيْلِ وَ جَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ وَ كُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِيلاً [12]
ما شب و روز را دو نشانه قرار داديم،
سپس نشانه‌ی شب را محو (کم نور و تیره) كرده
و نشانه‌ی روز را پرنور ساختيم
تا [در پرتو آن] فضل پروردگارتان را بطلبيد [و به تلاش براى زندگى برخيزيد] و عدد سال‌ها و حساب را بدانيد و هرچيزى را به‌طور مشخّص [و آشكار] بيان كرديم.
الصّادق ( فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ قَالَ: الْمَحْوُ فِی الْقَمَرِ.
امام صادق (علیه السلام)- فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ، این محو در ماه اتّفاق افتاده [و از نورش کاسته شده است].
- کتاب تفسیر البرهان ذیل آیه 12 سوره اسراء
الصّادق ( عن أَبِی‌بَصِیرٍ عَنِ ألصّادق (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ قَالَ هُوَ السَّوَادُ الَّذِی فِی جَوْفِ الْقَمَرِ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ، منظور، لکّه‌ی سیاهی است که بر روی ماه وجود دارد».
- بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۶۱/ العیاشی، ج۲، ص۲۸۳/ نورالثقلین/ البرهان
الحسن ( وَ أَمَّا الْمَحْوُ الَّذِی فِی الْقَمَرِ فَإِنَّ ضَوْءَ الْقَمَرِ کَانَ مِثْلَ ضَوْءِ الشَّمْسِ فَمَحَاهُ اللَّهُ وَ قَالَ فِی کِتَابِهِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً.
امام حسن (علیه السلام) فرمود :… و امّا آن لکّه‌ها که در ماه است؛ به‌راستی که نور افکنی قمر همچون نورافکنی خورشید پرنور بود و خداوند تصمیم گرفت تا آن را محو و مات کند (یعنی از شدت تولید نور ماه کاسته شود)
و در قرآن فرمود است: فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۸، ص۱۰۶
ابتدا دو خورشید خلق شده بود ، سپس خداوند تصمیم گرفت یکی از دو را کم نور کند و نشانه شب محو(=کم نور شد) سپس خداوند خورشید کوچکتر را قمر نامید :
أمیرالمومنین ثُمَّ خَلَقَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ فَجَعَلَهُمَا شَمْسَیْنِ فَلَوْ تَرَکَهُمَا تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَمَا کَانَ ابْتَدَأَهُمَا فِی أَوَّلِ مَرَّهًٍْ لَمْ یُعْرَفْ خِلْقَهًُْ اللَّیْلِ مِنَ النَّهَارِ وَ لَا عُرِفَ الشَّهْرُ وَ لَا السَّنَهًُْ وَ لَا عُرِفَ الشِّتَاءُ مِنَ الصَّیْفِ وَ لَا عُرِفَ الرَّبِیعُ مِنَ الْخَرِیفِ وَ لَا عَلِمَ أَصْحَابُ الدَّیْنِ مَتَی یَحُلُّ دَیْنُهُمْ وَ لَا عَلِمَ الْعَامِلُ مَتَی یَتَصَرَّفُ فِی مَعِیشَتِهِ وَ مَتَی یَسْکُنُ لِرَاحَهًِْ بَدَنِهِ فَکَانَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِرَأْفَتِهِ بِعِبَادِهِ نَظَرَ لَهُمْ فَبَعَثَ جَبْرَئِیلَ (إِلَی إِحْدَی الشَّمْسَیْنِ فَمَسَحَ بِهَا جَنَاحَهُ فَأَذْهَبَ مِنْهَا الشُّعَاعَ وَ النُّورَ وَ تَرَکَ فِیهَا الضَّوْءَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا.
در روایتی طولانی امام علی (علیه السلام) فرمودند : سپس خداوند دو خورشید پرنور خلق کرد و هر دو را تابنده ساخت و اگر خدای تعالی آن دو را به حال خودشان رها کرده بود چنانچه در حالت اولیه آفرینش خود باقی می ماندند ، هرگز وضعیت شب و روز و ماه و سال و زمستان و تابستان و بهار و پاییز از هم شناخته نمی‌شدند و قابل تشخیص نبودند ، و دین‌داران نیز به مشکل برخورده و وقت وظایف دینی خود را نمی‌دانستند و کارگر نمی‌دانست کِی به‌دنبال کار خود رود و چه زمانی باید استراحت کند و خدا به علت مهربانی خاصی نسبت که به بندگان خود داشت، برای آن‌ها این شرایط را پیش‌بینی کرده و سپس جبرئیل را فرستاد تا با استفاده از پرش یکی از دو خورشید خلق شده را مسح کند و نور یکی از آن دو را محو (تیره و تار کند) و روشنی آن را به‌جا بگذارد و این است کلام خداوند عزّوجلّ: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا.
- بحارالأنوار، ج۵۴، ص۹۳/ فرات الکوفی، ص۱۸۵/ بحارالأنوار، ج۵۴، ص۹۳/ فرات الکوفی، ص۱۸۵
روایتی دیگر:
أمیرالمومنین ( عن کِتَابِ ابْنِ جُمْهُورٍ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (لَمَّا صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ قَال أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً وَ السَّوَادُ الَّذِی تَرَاهُ فِی الْقَمَرِ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ خَلَقَ مِنْ نُورِ عَرْشِهِ شَمْسَیْنِ فَأَمَرَ جَبْرَئِیلَ فَأَمَرَّ جَنَاحَهُ الَّذِی سَبَقَ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ جَلَّتْ عَظَمَتُهُ لَمَّا أَرَادَ أَنْ یَکُونَ مِنِ اخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ عَدَدِ السَّاعَاتِ وَ الْأَیَّامِ وَ الشُّهُورِ وَ السِّنِینَ وَ الدُّهُورِ وَ الِارْتِحَالِ وَ النُّزُولِ وَ الْإِقْبَالِ وَ الْإِدْبَارِ وَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَهًِْ وَ مَحَلِّ الدَّیْنِ وَ أَجْرِ الْأَجِیرِ وَ عَدَدِ أَیَّامِ الْحَبَلِ وَ الْمُطَلَّقَهًِْ وَ الْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ.
امام علی (علیه السلام)- در کتاب ابن‌جمهور با سندش آمده است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر فراز منبر رفت و فرمود: … مگر کلام خدای عزّوجلّ را نشنیده‌ای که می‌فرماید: فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً سیاهی‌ای که در ماه می‌بینی؛ به این دلیل این است که خدای عزّوجلّ با استفاده از نور عرش خود دو خورشید را آفرید، و به جبرئیل دستور داد تا آن را که در علم خدا گذشته بود، بال کشید و محو نمود. چون می‌خواست شب و روز و خورشید و ماه و ساعات و روزها و ماه‌ها و سال‌ها و روزگارها و کوچ و فرودشدن و پیش‌آمدن و پس رفتن و حجّ و عمره و موعد وام و پرداخت مزد اجیر و شماره ایّام آبستنی، و عدّه‌ی مطلّقه و زنی‌که شوهرش مرده و مانند آن‌ها از هم جدا و مشخّص باشند».
- بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۶۳/ فرج المهموم، ص۹۷
أمیرالمومنین ( وَ جَعَلَ شَمْسَهَا آیَهًًْ مُبْصِرَهًًْ لِنَهَارِهَا وَ قَمَرَهَا آیَهًًْ مَمْحُوَّهًًْ مِنْ لَیْلِهَا وَ أَجْرَاهُمَا فِی مَنَاقِلِ مَجْرَاهُمَا وَ قَدَّرَ مَسِیرَهُمَا فِی مَدَارِجِ دَرَجِهِمَا لِیُمَیِّزَ بَیْنَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ بِهِمَا وَ لِیُعْلَمَ عَدَدُ السِّنِینَ وَ الْحِسَابُ بِمَقَادِیرِهَا.
امام علی (علیه السلام)- خورشید آن‌ها را نشانی پرنور روز ساخت و ماهشان را نشانه‌ی تاریکی شب و این دو را در منازل دایره ای خود روان کرد و در هر پایه از گردش آن‌ها سرشان را اندازه گرفت تا بدان‌ها شب و روز را از هم ممتاز کند و شماره‌ی سال‌ها و حساب کارها به‌اندازه دانسته شود.
- بحارالأنوار، ج۵۴، ص۱۰۹/ نورالثقلین
روایتی در خصوص ماه و خورشید و همچنین دارای احکام قابل توجه :
لرّسول ( عَلِیِّ‌بْنِ‌إِبْرَاهِیمَ‌بْنِ‌هَاشِمٍ قَال مِنْ آدَابِ رَسُولِ اللَّهِ (فَإِذَا أَرَادَ الْبَوْلَ وَ الْغَائِطَ فَلَا یَجُوزُ لَهُ أَنْ یَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَهًَْ بِقُبُلٍ وَ لَادُبُرٍ وَ الْعِلَّهًُْ فِی ذَلِکَ أَنَّ الْکَعْبَهًَْ أَعْظَمُ آیَهًًْ لِلَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ أَجَلُّ حُرْمَهًًْ فَلَا تَسْتَقْبِلْ بِالْعَوْرَتَیْنِ الْقُبُلِ وَ الدُّبُرِ لِتَعْظِیمِ آیَهًِْ اللَّهِ وَ حَرَمِ اللَّهِ وَ بَیْتِ اللَّهِ وَ لَا یَسْتَقْبِلُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لِأَنَّهُمَا آیَتَانِ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ لَیْسَ فِی السَّمَاءِ أَعْظَمُ مِنْهُمَا لِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَهُوَ السَّوَادُ الَّذِی فِی الْقَمَرِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً الْآیَهًَْ وَ عِلَّهًٌْ أُخْرَی أَنَّ فِیهَا نُوراً مُرَکَّباً فَلَا یَجُوزُ أَنْ یَسْتَقْبِلَ بِقُبُلٍ وَ لَا دُبُرٍ إِذْ کَانَتْ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَ فِیهَا نُورٌ مِنْ نُورِ اللَّهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- علی‌بن‌ابراهیم‌بن‌هاشم گوید:
از جمله آداب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این است؛هنگامی‌که کسی می‌خواهد قضای حاجت کند نباید رو به قبله یا پشت به قبله باشد و دلیلش این است که کعبه بزرگ‌ترین نشانه‌ی خداوند روی زمین و دارای بیشترین حرمت است، بنابراین به‌خاطر بزرگداشت نشانه‌ی خدا و حَرم و خانه‌ی خدا نباید رو به قبله یا پشت به قبله باشد.
و [همچنین] نباید رو به خورشید و ماه باشد چون خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌های خداوند هستند که در داخل آسمان از آن دو عظیم‌تر (نشانه ای) وجود ندارد ،
به دلیل این کلام خداوند که فرموده است: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ؛ که منظور از نشانه‌ی شب، همان سیاهی و لکه های ایجاد شده بر روی ماه است(که جبرئیل آن فرمان خدا را انجام داد).
وَجَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا
و دلیل دیگر این است که در آن ماه ، نوری است که از چند جزء تشکیل شده است و به‌همین‌خاطر نباید رو به آن یا پشت به آن باشد چرا که از نشانه‌های خداوند است و در آن، پرتویی از نور خدا وجود دارد.(واین علت مقدس بودن نور ماه است)
- بحارالأنوار، ج۷۷، ص۱۹۴/ مستدرک الوسایل، ج۱، ص۲۷۲؛ «من آداب… حرم الله و بیت الله» محذوف
روایتی دیگر :
الرّسول ( عن یَزِیدَ‌بْنِ‌سَلَّامٍ أَنَّهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ فَقَال … سَأَلَ النَّبِیَّ (مَا بَالُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ لَا یَسْتَوِیَانِ فِی الضَّوْءِ وَ النُّورِ قَالَ لَمَّا خَلَقَهُمَا اللَّهُ عزّوجلّ أَطَاعَا وَ لَمْ یَعْصِیَا شَیْئاً فَأَمَرَ اللَّهُ عزّوجلّ جَبْرَئِیلَ أَنْ یَمْحُوَ ضَوْءَ الْقَمَرِ فَمَحَاهُ فَأَثَّرَ الْمَحْوُ فِی الْقَمَرِ خُطُوطاً سَوْدَاءَ وَ لَوْ أَنَّ الْقَمَرَ تُرِکَ عَلَی حَالِهِ بِمَنْزِلَهًِْ الشَّمْسِ لَمْ یُمْحَ لَمَا عُرِفَ اللَّیْلُ مِنَ النَّهَارِ وَ لَا النَّهَارُ مِنَ اللَّیْلِ وَ لَا عَلِمَ الصَّائِمُ کَمْ یَصُومُ وَ لَا عَرَفَ النَّاسُ عَدَدَ السِّنِینَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّد (.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- یزیدبن‌سلام از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: «چرا نور ماه و خورشید با هم برابر و یکسان نیست»؟ فرمود: «وقتی خداوند آن دو را آفرید، هر دو خدا را اطاعت کرده و در هیچ امری از فرمان خدا سرپیچی ننمودند، خداوند به جبرئیل امر کرد نور ماه را محو کند و او چنین کرد این پاک کردن و محوکردن نور ماه، لکّه‌های سیاهی در روی آن به‌جا گذاشت، اگر ماه به همان حالت نورانی و درخشندگی باقی می‌ماند و نور آن محو نمی‌شد، شب از روز شناخته نمی‌شد و روز از شب، روزه‌دار نمی‌فهمید چه تعداد روزه گرفته و مردم تعداد سال‌ها و حساب [ایّام] را نمی‌دانستند و این کلام خداوند است که می‌فرماید: وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنَا آیَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلًا مِّن رَّبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسَابَ». [یزیدبن‌سَلّام] عرض کرد: «راست گفتی، ای محمّد (صلی الله علیه و آله)»!
- بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۵۸/ بحارالأنوار، ج۹، ص۳۰۴/ علل الشرایع، ج۲، ص۴۷۰/ نورالثقلین/ البرهان
الصّادق ( السَّوَادُ الَّذِی فِی الْقَمَرِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّه (.
امام صادق (علیه السلام)- لکّه‌ی سیاهی که بر روی ماه است، یک تصویری از چهره محمّد رسول الله (صلی الله علیه و آله) می‌باشد.
- نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۶۱
الصّادق ( لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْقَمَرَ کَتَبَ عَلَیْهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ السَّوَادُ الَّذِی تَرَوْنَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- چون خدا ماه را آفرید بر روی آن شهادت ثالثه را نوشت :
لا اله الا اللَّه، محمّد رسول‌اللَّه (صلی الله علیه و آله)، علی امیرالمؤمنین (علیه السلام)) و آن سیاهی که در چهره‌ی ماه می‌نگرید، همان است. ((الله-محمد-علی))
- بحارالأنوار، ج۵۵، ص۱۵۶/ نورالثقلین
نام امیرالمومنین علی علیه السلام یکی از واضح ترین و خوانا ترین آثار جبرئیل است که بر روی ماه برجا گذاشته است
قومی متفکرند اندر ره دین قومی به گمان فتاده در راه یقین
میترسم از آن که بانگ آید روزی کای بیخبران راه نه آنست و نه این
نه علم(دروغین جواب مارو مبده) نه دین
حقیقت 1 چیز بیشتر نیست و این 2 راه (کفر(علم)ودین) نهی شده
در ضمن دوست عزیز زمین نه گرده نه تخته
الله متعال شما را شفا دهد…